In een Haagse bioscoop draaide afgelopen zondag de documentaire The Good Postman, het verhaal van een Bulgaars dorpje aan de grens met Turkije dat bijna is uitgestorven. De oude postbode, die zich kandideert voor het burgemeesterschap, wil de ’s nachts langs trekkende Syrische vluchtelingen in de verkrotte huizen laten wonen, zodat het dorp nieuwe aanwas krijgt en hij weer eens kinderen ziet spelen. Een tegenkandidaat pleit voor terugkeer naar het communisme. De derde kandidaat, de zittende burgemeester, wil helemaal niks. Een Bulgaarse vertelde me na afloop het gedoe in het dorpje heel herkenbaar te hebben gevonden. Ze was niet verbaasd dat de zittende burgemeester gewoon weer wint, haar salaris weer opstrijkt en weer niks doet. In de bioscoopzaal zaten verder voornamelijk eerstejaars studenten van de Haagse Hogeschool. Zij zeiden zich nooit gerealiseerd te hebben dat een dergelijke armoede als in dit Bulgaarse dorp in de EU bestaat.
Een paar dagen daarvoor hield EU-Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in het Europees Parlement zijn State of the Union. Daarin niks over de verschillen tussen de landen in de Unie, verschillen in economie en rijkdom, verschillen in cultuur, verschillen in politieke omgangsvormen en de mate van corruptie. Niks ook over de zorgen van veel EU-burgers over Europa en hun gevoel in dat grotere geheel machteloos te staan en onbeschermd te zijn. Nee, Juncker liet in zijn speech de EU voortdenderen. Richting een federaal Europa. Bulgarije en Roemenië in ‘Schengen’ waardoor vrij reizen ook voor hun inwoners mogelijk wordt. De euro voor alle lidstaten. Eén Europese minister voor Financiën en Economie. Eén gezamenlijke president voor zowel de Europese Commissie als voor de Raad van ministers. Eén defensie-Unie. En voor de verkiezingen van het Europees Parlement pan-Europese kieslijsten.
Wat Juncker bezielde? Bij het begin van zijn toespraak zei hij zijn persoonlijke visie te geven. Hoezo persoonlijk? In een toespraak voor het parlement, bij de opening van een nieuw parlementair jaar, als vertegenwoordiger van een commissie die weliswaar niet gekozen maar wel degelijk politiek is? Die toespraak kan helemaal niet persoonlijk zijn, en was dat dus ook niet.
Het was Junckers laatste State of the Union. Dat zal hebben bijgedragen aan zijn overmoed. Net als de Brexit; het vertrek van de Britten uit de EU zorgt voor een gezamenlijke vijand en daarmee voor eendrachtigheid over de prijs die de Britten daarvoor moeten betalen onder de anders zo verdeelde overige lidstaten. Ook van de uitslagen van de verkiezingen in Frankrijk en Nederland is Juncker overmoedig geworden, daarbij gemakshalve negerend dat anti-Europese partijen in beide landen wel degelijk goed scoorden. Tijdens een besloten bijeenkomst met mensen uit diverse gremia, direct na Junckers toespraak, was ik getuige van wat volgens mij het grootste probleem is bij de discussie over Europa. In het zaaltje zaten vooral EU-gelovigen, mensen die denken dat als je maar beter uitlegt en communiceert en leuke reclamefilmpjes maakt iedereen het licht ziet en een federaal Europa wil.
Dat de vormgeving van de Europese Unie leidt tot politieke meningsverschillen en politieke gevechten, het was nota bene een politicus die zelf zeer pro-Europa is die hen dat moest uitleggen. Later vertelde een vvd-Kamerlid me hoe die gelovigheid, waar in zijn ogen velen in de ‘Brusselse bubbel’ aan lijden, bij de leden van zijn partij alle haren overeind zet.
Tijdens de Montesquieu-lezing, ook afgelopen week, waarschuwde hoogleraar Europese studies in Tilburg Paul Scheffer voor de gevolgen van dat blinde geloof in meer en meer Europa. Als niet wordt geluisterd naar de zorgen van mensen die op anti-Europese partijen stemmen, kan dat volgens Scheffer leiden tot de opkomst van illiberaal nationalisme. Hij pleitte voor zowel culturele als sociale protectie in Europa. Dat elke Europeaan kosmopoliet is, betwijfelt hij: zeven van de tien Fransen wonen in de regio waarin ze geboren zijn. Ook is Scheffer voorstander van controle op migratie. Open grenzen kunnen niet in een onvrije wereld, dat was volgens hem een historische vergissing uit de achteraf in zijn ogen veel te naïeve jaren negentig.
Hoe zal het nieuwe kabinet tegenover Europa staan? Mocht er binnenkort een ploeg ministers van vvd, cda, d66 en ChristenUnie samen met de koning op het bordes staan, dan zal die ook een plan moeten hebben voor de toekomst van Europa. Premier Mark Rutte mag visies nog zo verafschuwen, zonder een eigen idee van een richting waar het met Europa heen moet, verliest Nederland aan invloed en krijgen Duitsland en Frankrijk het nog meer voor het zeggen. Maar makkelijk zal het niet zijn voor het nieuwe kabinet. Van de vier partijen aan de formatietafel is d66 voor een federaal Europa, terwijl vvd, cda en ChristenUnie daar niets in zien. Hoe overmoedig het cda Junckers plan vindt voor pan-Europese kieslijsten verwoordde cda-Kamerlid Pieter Omtzigt afgelopen week. Met pan-Europese lijsten zouden de Fransen bij Europese verkiezingen hun stem moeten uitbrengen op lijsten waarop ook Duitsers, Italianen, Ieren en nog 23 andere nationaliteiten staan, terwijl ze bij nationale verkiezingen niet eens hun stem kunnen uitbrengen op een Fransman uit een ander kiesdistrict. Laat president Macron thuis eerst maar eens regelen dat er nationale kieslijsten zijn, voordat hij net als Juncker voor pan-Europese lijsten pleit, was de boodschap van Omtzigt. Maar toen had Junckers overmoed bij menig EU-ingezetene al weer achterdocht en wrok tegenover Europa veroorzaakt.