Een goed verlichte ruimte, witte muren, houten vloer. Aan de wanden planken met daarop grote apothekerspotten, gevuld met kruidenmengsels. Overal staan kleine cactussen. Tegen de achterwand hangen Afrikaanse maskers. Op de houten tafel staat een potje thee en er liggen informatiefolders in zes talen. Dit is niet de praktijkruimte van een antroposofische huisarts, maar de binnenkant van smartshop Innerspace in Amsterdam.
Een Spaans koppel stapt binnen. De jongen heeft wel eens getript op Mexicaanse paddestoelen, de lichtste soort, en nu is hij wel toe aan iets stevigers, Colombiaanse lijken hem wel wat. Zijn vriendin heeft geen ervaring en gluurt naar de informatiekaarten op de toonbank die van alle paddosoorten aangeven wat voor effecten ze opwekken. Zij twijfelt. Verkoper Arnoud speelt daarop in. Hij vraagt de jongen hoe vaak hij eigenlijk gebruikt heeft en hoe lang geleden. ‘Je denkt wel dat je ervaring hebt, maar het stelt niets voor’, concludeert hij. Het meisje wil nu Mexicaanse paddestoelen. Arnoud pakt een doosje Colombiaanse paddo’s voor de jongen. Maar die krabbelt terug. Doe dan maar twee keer Mexicaanse. ‘Goed idee’, zegt Arnoud. ‘Het is ook veel leuker om samen op hetzelfde level te zitten.’ Tevreden verlaten ze de zaak.
De werkzame stoffen in de paddestoelen zijn psilocybine en psilocine. Om de handel met buurlanden te ondervangen, mogen in Nederland die stoffen sinds een paar jaar alleen ongeprepareerd verkocht worden. Dat betekent in de praktijk dat paddo’s niet langer gedroogd, maar alleen vers verkrijgbaar zijn en daardoor zijn ze slechts enkele dagen houdbaar. Maar nu mag vers ook niet meer. Naar aanleiding van een aantal incidenten in Amsterdam hebben de ministers Klink en Hirsch Ballin besloten de verkoop te verbieden. Het effect van paddo’s zou te onvoorspelbaar zijn. Op dit moment vallen paddo’s nog onder de warenwet, dus onder het ministerie van vws, maar ze moeten onder artikel 1 van de opiumwet gaan vallen. Een verbod lijkt onafwendbaar; een meerderheid van de Tweede Kamer (cda, vvd, pvv en cu), aangevoerd door Fred Teeven, had de minister namelijk om het verbod verzocht.
De beleidswijziging van minister Klink is opmerkelijk. Bij zijn aantreden als minister weigerde Klink nog het drugsbeleid over te dragen aan Justitie. Drugs maakten volgens hem deel uit van de volksgezondheid, een gevestigd beleid waarmee Nederland zich onderscheidt van de rest van Europa.
De wijziging lijkt ingegeven door de vraag naar een strengere aanpak van softdrugs. Terwijl er een belangrijk verschil is: cannabis valt onder de gedoogpolitiek, terwijl de smartshopproducten, ook de paddestoelen, legaal zijn. Dus geen achterdeurbeleid, geen oogjes die worden dichtgeknepen. De smartshophouder betaalt belasting over wat hij verkoopt en op de teelt van paddo’s kan streng worden toegezien door de overheid. Op de pakjes paddo’s zit een grote waarschuwingssticker: Do not use with alcohol, 18+, never consume more than one box. De smartshop heeft in feite de pech dat hij door de leek in hetzelfde hoekje als de coffeeshop geplaatst wordt.
Meile Schot, eigenaar van Innerspace, neemt zijn zaak en zijn verantwoordelijkheid jegens de klant serieus. Hij vindt het heel vervelend dat er ook souvenirwinkels in Amsterdam zijn die paddo’s verkopen als bijverdienste. Schot: ‘Zulke zaken geven nauwelijks advies en verkopen bij voorkeur de duurste en dus de heftigste paddo’s. Er lagen plannen om het aantal smartshops te laten afnemen en alleen de echte speciaalzaken over te houden, maar nu doet dat er allemaal niet meer toe.’ Schot gaat door met zijn zaak, maar het zal wel moeilijk worden als vijftig procent van de inkomsten wegvalt.
Burgemeester Cohen, die de smartshops tegemoet wil komen en illegaliteit wil voorkomen, kwam met een tegenvoorstel: wie paddo’s wil kopen moet drie dagen van tevoren langsgaan bij een verkooppunt. Hij heeft daarna de tijd om zich goed te informeren en te beslissen of hij het echt wil. Dit zou de kans op ongelukken en bad trips moeten verkleinen. Uit een rapport van de gg&gd Amsterdam over de stijgende trend van paddo-incidenten blijkt immers dat het vooral buitenlanders zijn die in de problemen raken: 92 procent komt niet uit Nederland. Veel toeristen zijn maar een paar dagen in Amsterdam, vaak alleen een weekend. De driedagenregel maakt het voor hen praktisch onmogelijk om paddo’s te kopen in een smartshop, terwijl de Nederlander, die blijkbaar wel met de drug om kan gaan, er geen last van heeft. Het Vlos – Verenigd Landelijk Overleg Smartshops – steunt het idee. De minister niet.
Minister Klink vroeg het Coördinatiepunt Assessment en Monitoring nieuwe drugs (cam) om een risicobeoordeling inzake het gebruik van paddo’s. Dat rapport is gereed, maar zal waarschijnlijk pas tegelijk met de officiële beslissing om paddo’s te verbieden openbaar gemaakt worden. Datzelfde cam rapporteerde in 2000 ook al over paddo’s. Toen concludeerde men dat paddo’s weliswaar een persoonlijk risico kunnen vormen, maar als risico voor de volksgezondheid en de openbare orde een zeer gering gevaar vormen. Er is geen kans op verslaving en er is geen indicatie voor verhoogde criminaliteit. Ook is nog niet aangetoond dat paddo’s tot chronische fysieke of psychische problemen leiden. Wel is bekend dat mensen met een aanleg daarvoor door paddogebruik in een psychose kunnen raken. Volgens een ingewijde komt het nieuwe rapport tot vrijwel dezelfde conclusies.
Maar er waren toch incidenten met paddo’s? Een zeventienjarig Frans meisje sprong van het Nemo in de IJ-tunnel. Ze stierf. Een Deense jongen raasde ’s nachts in een auto op een mix van alcohol, paddo’s en andere drugs over camping Zeeburg. Hij werd overmeesterd en er vielen geen slachtoffers. Een Engelsman die meerdere doosjes paddo’s opknabbelde, raakte buiten zinnen en gooide de inboedel van zijn hotelkamer het raam uit. Er was een Finse jongen die alleen op zijn hotelkamer zat, angstig werd en uit het raam sprong. Hij overleefde, maar verbrijzelde zijn benen. In 2006 waren er twee intensive care-opnames en in 2002 vielen er in Amsterdam twee doden, een Amerikaan en een Fransman. Alle gevallen betroffen buitenlanders die in een weinig ideale situatie paddo’s gebruikten, in een vreemde omgeving, zonder gezelschap, en in combinatie met alcohol en andere drugs. Allen waren slecht geïnformeerd. Een glas cola is meestal al voldoende om een onplezierige trip onder controle te krijgen. In een nette smartshop wordt de gebruiker daarvan op de hoogte gesteld. Het cam doet op dit moment nog een ander onderzoek, naar de feitelijke invloed van paddo’s bij die ongevallen van het afgelopen jaar, maar de minister vond het niet nodig dat rapport af te wachten.
De vraag is of een verbod die uitwassen zal kunnen voorkomen. Paddestoelen met ‘magische’ effecten groeien in heel Nederland in het wild. De dosering van het gebruik van wilde paddestoelen is moeilijk en ze hebben bovendien de neiging om naast giftige, zeer goed op henzelf gelijkende broertjes te groeien. Als de handel ‘ondergronds’ gaat kunnen de werkzame stoffen geëxtraheerd worden en in pillen of andere onherkenbare producten worden verwerkt, bijvoorbeeld een theezakje of een chocoladereep. Het Vlos voorziet dat er slachtoffers zullen vallen onder mensen die het middel per ongeluk binnenkrijgen.
In Amsterdam lagen al plannen om de problemen het hoofd te bieden. Door bijvoorbeeld het aantal smartshopvergunningen te verkleinen en alle verkopers te laten diplomeren. De driedagenregel van Cohen sluit hierop aan: een zichzelf regulerende smartshopbranche is te prefereren boven de illegaliteit.