Eind jaren zeventig werd hij als jurist rechterhand van de president van de Siciliaanse Regio, Piersanti Mattarella, met wie hij maffia en corruptie bestreed. Mattarella werd daarom in 1980 vermoord. Orlando ging door en is in 2012 voor de derde keer als burgemeester van Palermo gekozen.
Zijn analyses, beleid en mentaliteit staan recht tegenover de heersende. Het betreft een Palermees ‘wir schaffen das’, maar dan radicaler, want hij verwerpt elk onderscheid tussen politieke en economische vluchteling. Weg met visum en verblijfsvergunning: wie aankomt is welkom. Zodra een marineschip met bootvluchtelingen aanmeert, verschijnt de burgemeester om persoonlijk welkom te heten. Er is ongewapende politie, want het gaat om mensen, niet om criminelen. Mensen die gebruik maken van een fundamenteel recht: dat op migratie. Dus loopt hij de lange rij wachtenden langs en vraagt belangstellend ‘waar komt u vandaan?’, om lachend toe te voegen: ‘Geen Ghana meer, geen Gambia: vanavond bent u Palermitaan geworden. Palermo, de beste stad ter wereld.’
Blij lachend knikken ze hun eerste en beste Italiaan, na de matrozen, toe. Verstaan doen ze hem misschien niet, maar dat ze voorlopig op de beste plaats ter wereld zijn, ervaren ze wel degelijk: overheden – ook die van henzelf – gedragen zich totaal anders. Of ze dat blijven voelen en of ze überhaupt blijven of door willen, komen we niet te weten: deze documentaire gaat niet over hen maar over Orlando – zijn theorie, zijn praktijk.
Die laatste houdt in dat migranten snel burgerrechten (en -plichten) krijgen. Recht op huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg; na twee maanden mogen ze werken. En ze kunnen door migranten gekozen worden in de ‘Raad van culturen’ die niet alleen migranten maar ook, naast de gemeenteraad, de hele stad vertegenwoordigt. In ruil leggen ze een gelofte op de Italiaanse grondwet af. Orlando is missionaris en houdt op een bijeenkomst van het mondiale ‘General Parliament of Mayors’ (als staten problemen niet aankunnen moeten grote steden die oplossen) een vlammend betoog voor ‘geen mens is illegaal’.
Regisseur Bregtje van der Haak spreekt er met andere burgemeesters die iets tot veel zien in zijn aanpak. Onder wie Aboutaleb, al is die behoorlijk omzichtig: ‘Je wilt toch niet dat een kind van illegale ouders onder een brug belandt.’ Wat het punt niet helemaal is. Ook in Palermo komen vooral voorstanders aan het woord en Orlando bezweert dat zijn Siciliaanse burgers het nóóit onterecht vinden dat migranten banen hebben. Wel zien we bouwvakkers die vinden dat ook hun eigen kinderen geholpen moeten worden bij zoveel jeugdwerkloosheid. Het lijkt te mooi om waar te zijn. En dan klinkt inderdaad een luide mannenstem vanuit den hoge die op zijn balkonnetje een tegengeluid laat horen: ‘Als de burgemeester met zijn dikke salaris ons werk zou geven, zouden we niet hoeven stelen.’ Instemmend koor van andere balkons. Maar Orlando is wel door ruim zeventig procent gekozen. Al was de stroom in 2012 kleiner.
Is Orlando’s beleid haal- en houdbaar? Het is in elk geval een verademing in een wereld vol verharding.
Bregtje van der Haak, Italiaanse lente, VPRO Tegenlicht, zondag 30 oktober, NPO 2, 21.05 uur