Een nieuwe wereldorde bestaat pas echt als je de tekenen niet alleen kunt lezen in grote gebaren en high drama, maar ook in het kleine geritsel in de marge. Als de Chinese president Xi tegen zijn Russische collega zegt dat ‘we nu veranderingen zien die we langer dan een eeuw niet hebben aanschouwd, en dat wij die veranderingen samen voortduwen’, zoals hij vorige week deed op de trappen van het Kremlin, dan is dat niet per se waar. Maar als de machtigste politici van Europa aan hun volgende carrièrestap werken door een wit voetje te halen in Beijing, dan zegt dat wat.
Het was het gesprek van de week in Brussel: de groeiende ergernis over Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, was overgeborreld naar een exposé in tijdschrift Politico. Michel, vinden veel collega’s, is slecht in zijn baan en werkt te veel voor zichzelf. Zo spant hij zich in voor warme relaties met China – volgens critici omdat hij een topbaan wil bij de Verenigde Naties. Daarvoor moest je vroeger in Washington zijn, maar nu in Beijing. Michel komt daar graag.
Het is een inkijkje in een wereld waarvan het leiderschap in China ligt. Volgens Xi is die wereld al aangebroken. China legt de kern ervan liefst in zo vaag mogelijke woorden uit (‘staten die elkaars legitieme belangen erkennen’ wijzen ‘landen en blokken af die voordelen zoeken’, en dergelijke uitspraken). Maar die kern bestaat uit het afwijzen van Amerikaanse hegemonie. China doet meer dan vage woorden spreken. Zo bouwde Beijing jarenlang aan die sterke positie in de VN, ondersteunt het Rusland tegen westerse sancties en werkt het aan een nieuwe internationale handelsmunt. Deze ‘R5’ of ‘BRICS-munt’ (genoemd naar China, Rusland, Brazilië, India en Zuid-Afrika) moet de hegemonie van de dollar breken.
De Chinese aanval op de door de VS geleide wereldorde is openlijker, gehaaster en minder discreet geworden door de Russische invasie van Oekraïne. Daar is niet iedereen in Beijing blij mee. Voorzichtiger diplomaten vinden dat Xi veel op het spel zet.
China’s geloofwaardigheid als beschermer van ‘onschendbaarheid’ van landen en van ‘internationale consensus’, bijvoorbeeld. Als je een invasie steunt die door driekwart van alle landen wordt veroordeeld, zet je je morele appèl weinig kracht bij.
Toch heeft China een goed verhaal. De door China ondersteunde Russische verhaallijn over Oekraïne komt in de wereld vrij goed aan, stelde bijvoorbeeld EU-gezant Josep Borrell gefrustreerd vast. Het valt op een vruchtbaar bed van ergernis over de Amerikaanse en westerse dominantie, weer opgefrist door de twintigste verjaardag van de Amerikaanse invasie van Irak. Ook als China niet het morele gelijk heeft, houdt Beijing die troefkaart. Het brengt onwaarschijnlijke bedpartners naar Beijing. Zo lieten Iran en Saoedi-Arabië China aanschuiven als officiële bemiddelaar bij een akkoord – niet omdat China er veel voor deed, maar om samen de VS te kunnen moonen.
China heeft echter ook een achilleshiel gekregen. Het land is zo groot dat elke ‘coalitie’ die het aangaat in feite een onderschikking van anderen aan China is. Zelfs van de BRICS-economie maakt China in z’n eentje driekwart uit. Voor partners lijkt het op woorden die (waarschijnlijk apocrief) aan de Albanese dictator Enver Hoxha worden toegeschreven: ‘Samen met China vormt Albanië een kwart van de wereldbevolking.’ Leuk als zelfspot, minder leuk als je een gelijke wil blijven.
Daar ligt de pijn voor Rusland in de ‘eeuwige vriendschap’ met China. Analisten vroegen zich vorige week af of China of Rusland nou ‘de winnaar’ was van Xi’s staatsbezoek. In de huidige situatie waren ze dat allebei. Maar het bezoek was vooral onthullend vanwege de zichtbare verdwerging van Rusland in relatie tot China, dat in bevolking en economie tienmaal zo groot is.
Het ‘partnerschap’ tussen de twee ontwikkelde zich in de afgelopen jaren steeds meer in de richting van Panda en Beertje. Dat stadium is nu bereikt. China wordt zelfs partner in de ontwikkeling van Ruslands verre oosten, iets wat Rusland ooit met pogroms en massamoorden bestreed en waar de Moskouse beleidselite mordicus tegen was.
Xi’s staatsbezoek demonstreerde daarom dat een door China geleide wereld niet nieuwe vrijheid betekent voor wie zich aansluit maar nieuwe afhankelijkheid. Dat maakt China’s uitdaging van de VS niet onrechtvaardig; het illustreert wel wat het betekent.