Partido X staat voor een vorm van democratie die buiten Spanje nog maar zelden genoemd wordt en een stap verder gaat dan de meeste voorstellen in die richting. Zij spreekt van democratie 4.0 – het hoge getal staat voor directe participatie van de bevolking bij politieke beslissingen, mogelijk gemaakt door moderne media.
Of iets dergelijks er ooit zal komen, betwijfel ik. Zoals ik ook betwijfel of Partido X bij toekomstige verkiezingen succes zal hebben. Maar dat Spanje – en dat land niet alleen – grote behoefte heeft aan politieke mogelijkheden zoals die op dit moment worden bedacht door de aanhangers van Partido X, staat buiten kijf. Het is een cliché als een kathedraal maar toch: de democratie zoals wij die kennen is hard aan vernieuwing toe en moderne technieken bieden daarbij onverwachte mogelijkheden.
In een land als Spanje is de noodzaak van een dergelijke vernieuwing om een aantal redenen nog groter dan bij ons. Dat maakt de politiek van het land ook zo interessant: zij is een laboratorium. Dat komt om te beginnen doordat Spanje geen democratie kent zoals wij. Begrijpelijk, het fenomeen is er nog geen veertig jaar oud. Oorzaak én gevolg hiervan is een gemis aan publiek debat oftewel het ontbreken van een ‘ruimte’ waarin een dergelijk debat zich kan afspelen. Hier komt bij, punt drie, dat Spanje een economische crisis doormaakt die vele malen ernstiger is dan de onze. De behoefte aan verandering is daarom ook vele malen sterker.
Het interessantste en misschien ook belangrijkste van deze aspecten is het ontbreken van ruimte voor het publieke debat. Hoewel het onmogelijk hard te maken is, gaan we ervan uit dat zo’n debat nodig is voor een goede democratie, een moderne samenleving en een open cultuur. Het is als fris water. Zonder debat wordt een maatschappij een poel. Spanje is grotendeels zo’n poel, veel meer dan de politieke elite van het land erkent. Zij kan het wellicht niet eens erkennen, want ziet het niet. Zij groeide immers op onder dictatuur.
In de decennia na Franco’s dood vonden vele veranderingen plaats. Die waren betrekkelijker dan iedereen veronderstelt. Zo werd de openbaarheid aanvankelijk volstrekt gedomineerd door de socialisten en hun bevriende media, El País voorop. Vervolgens wisselden de socialisten stuivertje met de christen-democraten oftewel de Partido Popular en hún krant, El Mundo. Sinds een jaar of tien zijn die kranten noodgedwongen een ietwat onafhankelijker koers gaan varen, maar doen de twee partijen nog altijd weinig anders dan cirkeltjes draaien en elkaars vliegen vangen. Gevolg hiervan is dat het maatschappelijk veld gesloten blijft. Je ziet het nog het beste op de publieke televisie. Zij staat in dienst van de zittende partij en vertelt steeds weer het regeringsverhaal.
De verandering begon eveneens bij de televisie, niet bij de publieke maar bij de commerciële. Het nieuws en de journalistieke rubrieken van de commerciëlen zijn in Spanje al een jaar of vijftien onafhankelijker, kritischer en gedurfder dan die van de publieke omroep. De verandering begon pas na de komst van het internet grote vorm aan te nemen. Je zou denken: internet, ergens rond het jaar 2000, ook die verandering is dus al zo’n vijftien jaar gaande. Zo is het niet. De verandering is iets van de laatste jaren, zoals ook snelle verbindingen, slimme apparaten en handige software recent zijn. Maar het resultaat is onmiskenbaar: sinds kort bestaan er in Spanje naast de maatschappelijke ruimte die wordt gedomineerd door twee partijen en een paar kranten andere ruimtes.
Opmerkelijk is dat het begrip ook letterlijk genomen moet worden. Bij gebrek aan debat hebben critici van de Spaanse politiek langer en massaler dan elders pleinen en andere openbare plekken bezet. Ondertussen veroverden hun gedigitaliseerde collega’s via Facebook, Twitter, blogs en websites het internet. Langzamerhand is er een nieuwe situatie ontstaan. De traditionele partijen en kranten hebben het volgens mij nog altijd niet in de gaten, de aanhangers van Partido X hollen misschien wat hard, maar het kan niet lang meer duren tot iedereen als bij donderslag beseft dat het panorama veranderd is: naast de bestaande, dominante, gesloten ruimte zijn er steeds meer andere ruimtes en een botsing, uitholling of verzakking kan niet uitblijven. In tal van andere landen zal hetzelfde gebeuren. Zo bezien is de letter X van de nieuwe Spaanse partij een veelzeggend teken, zoals het door Occupy gebruikte Guy Fawkes-masker dat was: de nieuwe kracht komt uit onbekende, onverwachte hoek.