Vooral door mensen die, waren zij op de plek van die nieuwkomer geboren, alles in het werk zouden stellen daar weg te komen. Afschermen van eigen domein is kennelijk even menselijk als zoeken naar een beter oord. Hoe meer migratie, des te vaker en heftiger the twain shall meet. En dan te bedenken dat tegenover elke ‘gelukzoeker’ die aankomt ontelbaren staan die willen maar niet durven, kunnen of onderweg bleven steken. Want tussen droom en doel staan grenzen in de weg en ontbrekende documenten. Om die obstakels te omzeilen zijn lef (tot doodsverachting aan toe), geld en dubieuze hulp onmisbaar. En zelfs waar de droom (Europa of VS) bereikt wordt, blijkt die vaak nachtmerrie.
Geen wonder dat in de wereld van de documentaire – het filmgenre dat ‘de werkelijkheid’ wil tonen, die wil veranderen en meestal aan de kant van de zwakke staat – migratie een belangrijk thema is. Met Afrika als favoriet vertrekpunt. Twee voorbeelden. I Am Innocent bevat één casus. Die van Innocent Anyanwu, die zowel de armoe van zijn Nigeriaanse dorp ontvluchtte als de achterblijvers van een beter leven wil voorzien, te beginnen bij schoon drinkwater. Dat moest hij zelf vier uur ’s ochtends van ver halen voor hij naar school kon. Innocent, lookalike van Edgar Davids, is een sympathieke vechter, letterlijk en figuurlijk. Eerst bereikt hij over zee Gabon om van daar als verstekeling naar Amerika te komen. Waar hij, gesnapt, acht maanden in een detentiecentrum zit, Mike Tyson op de televisie ziet en zelf gaat boksen. Dan wordt hij uitgezet.
Op Schiphol wordt hij alleen gelaten en hij weet het land binnen te komen. Ook verder heeft hij geluk: zijn bokstalent wordt onderkend en gesteund door een advocaat, een blond meisje valt op hem en ze krijgen een zoontje. Hij verwerft het Nederlanderschap. Voor ‘ons’ bokst hij uiteindelijk zelfs om de Europese lichtgewichttitel. Dat gevecht is opgeknipt en gemonteerd door de film over zijn leven – klassieke vertelmethode. Dat de EO hem uitzendt moet van doen hebben met Innocents diepe geloof. Al in de opening van de film ligt hij geknield in de kleedkamer voor de beslissende wedstrijd terwijl een Afrikaanse prediker de Heilige Geest aanroept om Innocent de kracht van Samson te geven. Tien boksronden lang bidt die man door, zittend in het publiek. Zie zelf of het helpt.
De andere documentaire, Grenzen, is al blijkens de titel meer essayistisch. Ook die begint in Nederland, maar dan met de uitzetting van de Nigeriaanse Clara die, misleid door smokkelaars, hier in de prostitutie belandde. De cirkel sluit met uitzetting van een Ghanese die Nederlands spreekt, niet begrijpt waarom ze niet mag blijven omdat ze niemand kwaad heeft gedaan en ons toezingt: ‘Everything will be allright.’ Wat behoorlijk aankomt. Daartussen volgt regisseur Jacqueline van Vugt de route die veel Europa-zoekers nemen en filmt ze aan talloze Afrikaanse en Europese grenzen, zonder één centraal personage. Die opeenvolgende scènes verschillen van kracht. Onderliggend statement lijkt: grenzen en paspoorten zijn ondingen. Dat vinden sommige economen ook en ze laten van openstelling zelfs de toekomst van Europa afhangen. Van Vugt geeft geen argumentatie, maar legt vast hoe het aan grenzen toegaat. Met corruptie, bedrog, uitbuiting en letterlijke slavernij. En aandacht voor kracht en moed van die migranten.
Jacqueline van Vugt, Grenzen, Ikon 2Doc, dinsdag 28 oktober, NPO 2, 23.00 uur. Mark Limburg, Jeroen Wolf, I Am Innocent, EO 2Doc, woensdag 29 oktober, NPO 2, 23.00 uur
Beeld: I Am Innocent, EO, 2Doc