Met de universiteitsroman heeft het in Nederland nooit willen vlotten. Maar nu is er De profielschets van Joke Hermsen (Arbeiderspers), luchtig gebaseerd op een benoemingsschandaaltje dat een paar jaar geleden de wijsbegeertefaculteit van de Universiteit van Amsterdam in beroering bracht
Veel moeite heeft Hermsen niet gedaan om haar inspiratiebronnen te verhullen, en ze kent de filosofenwereld van binnenuit. Op het jaarlijkse fenomenologencongres in Perugia laat zij haar protagonist, hoogleraar Bernt Brakhoven, hoteldebotel raken van Laura Briagotti, voor wier benoeming als collega-hoogleraar hij door roeien en ruiten gaat. De rest van de intrige, die een druk erotisch verkeer tussen hoogleraren en studenten verraadt, gaat min of meer voor fictie door.
Toch meende het Tilburgse universiteitsblad Univers opmerkelijke overeenkomsten te zien tussen een reeks personages en docenten aan de Tilburgse faculteit, waaraan Hermsen enige tijd verbonden was. Zon ervaring zal romanlezers die de auteur en zijn omstandigheden kennen vaker overkomen. Het ware leven is een dankbaar en toevluchtsoord voor de romaneske verbeeldingskracht.
Dat is niet zonder risico, zoals gefictionaliseerde vrienden en familieleden veelvuldig hebben moeten ondervinden. Maar ook de auteur blijft daarbij niet buiten schot. De literatuurtheoreticus Robert Scholes liet al eens laten zien hoe penibel Hemingway ervan afkomt wanneer zijn verhalen worden gecontrasteerd met de feiten waarop ze gebaseerd zijn. In A Very Short Story wordt een Amerikaanse soldaat verliefd op een verpleegster, ook al in Perugia. Volgt een glorieuze Latin love, duidelijk geïnspireerd op Hemingways eigen avonturen. Maar latere getuigenissen tonen hem in een aanzienlijk beklagenswaardiger rol, zo onthult Scholes. Decoding Papa luidt dan ook de titel van zijn ontmaskerende analyse, onmiskenbaar schatplichtig aan de toenmalige feministische literatuurkritiek.
Aan feminisme ontbreekt het De profielschets evenmin. Het boek is één lang pleidooi voor wat een tijdlang «positieve actie» heeft geheten, met veel wijsgerig geschut uiteengezet door Hermsens tweede hoofdfiguur Det van Vliet, in wie Univers het alter ego van de schrijfster herkent. En inderdaad verlaat zij aan het slot van het boek de academische slangenkuil, zoals Hermsen dat met nogal wat tumult in Tilburg heeft gedaan. Wijsbegeertefaculteiten zijn misogyne mannenbolwerken, waar het denken gesmoord wordt in een cultuur van citatie-indexen en vierderangs commentaarwerk, begrijpen we uit De profielschets.
Daarnaast heerst ook nog eens de geest van Sodom en Gomorra, waarin docenten als Brakhoven hun jonge minnaressen na bewezen diensten nog wel eens hogerop willen stoten in de rat race naar een vaste aanstelling. Ironisch genoeg is hen dat een stuk gemakkelijker gemaakt door dezelfde positieve actie die het boek gloedvol verdedigt. Het erotisch nepotisme waarom altijd iets beschamends heeft gehangen, kreeg er onbedoeld een welkome legitimatie door. Sjoemelende snoepers werden in één handomdraai voorbeeld-figuren van vooruitstrevendheid.
Dat lukt alleen wanneer iedereen zich daardoor wil laten inpalmen of intimideren. Zo niet, dan gaat het mis, zoals gebeurde op de Amsterdamse faculteit, waar het nog lang onrustig bleef. Of je vertrekt, zoals Hermsen dat deed met een boek dat elke terugkeer onmogelijk maakt. Vermomd als fictie is het een aanklacht met een té doorzichtig register van naamstranscripties om geen sleutelroman te zijn.
Daarmee slaat Hermsen terug, maar speelt ook hoog spel. Want Hemingways «decodering» ligt nog altijd op de loer. Wat verraadt de figuur van Det van Vliet werkelijk, achter de sympathiserende identificatie waarmee Hermsen haar beschrijft? Een hedendaagse Scholes zou zelfs vragen naar de feiten achter de verdichting, gedekt door het ontmaskerings-discours dat korte metten maakt met de pretentie van de roman «slechts» fictie te zijn. Het universitair bedrijf zal er weinig door veranderen. De positieve actie is er als willig instrument van bestuurspragmatiek een te groot godsgeschenk gebleken. In Amsterdam is opnieuw een leerstoel vacant.