Voor het lezen van Le capital au XXIe siècle van de Franse econoom Thomas Piketty hebben de Nederlandse parlementariërs nog geen tijd gehad. Maar Piketty’s conclusie dat vermogen bepalender is voor succes dan inkomen uit arbeid is ook op het Binnenhof niet onopgemerkt gebleven. Dachten we in een meritocratie te leven, acht de Fransman afkomst belangrijker. Piketty’s stelling dat de verdeling van het vermogen niet alleen erg scheef is, maar dat het kunnen doorgeven ervan aan kinderen en kleinkinderen de ongelijkheid ook nog eens bestendigt, gaat ook hier een rol spelen in het politieke debat. Al was het maar omdat op initiatief van GroenLinks-Kamerlid Jesse Klaver de Fransman is uitgenodigd voor een hoorzitting, komend najaar.
Piketty’s bezoek past in een langer lopende discussie in de Nederlandse politiek over een vereenvoudiging van het belastingstelsel. Waarmee niet is gezegd dat wat Piketty beoogt belastingvereenvoudiging is. Het weghalen van allerlei toeters en bellen uit het huidige belastingstelsel – waarvoor in beginsel een grote Kamermeerderheid is te vinden – is echter een uitgelezen kans om ook andere, meer politieke doelstellingen in dat stelsel te stoppen. Belastingheffing is tenslotte zwaar belast met ideologie. Toen vvd-fractievoorzitter Halbe Zijlstra onlangs beweerde dat belasting heffen het simpelweg innen van geld is, vergat hij gemakshalve ook even de liberale ideologie achter belastingmaatregelen.
Ondanks de ideologische verschillen is de kans gering dat de Nederlandse parlementariërs heftige discussies zullen aangaan over een van de meest in het oog springende aanbevelingen van de Franse econoom: het wereldwijd instellen van één en dezelfde vermogensbelasting en het wereldwijd invoeren van dezelfde toptarieven voor hoge inkomens. De invoering van de euro en het ontbreken van politieke macht in Europa om in te grijpen toen de economische crisis uitbrak, hebben Kamerleden realistisch gemaakt. Een mondiaal belastingtarief zonder een wereldwijde regering werkt niet. Dat er een wereldwijde regering zou komen, is ondenkbaar. Kijk hoe moeizaam de politieke eenwording van Europa is, voor een toenemend aantal inwoners zelfs onwenselijk. Je zou ook kunnen zeggen: Piketty mag geroemd worden als econoom, politiek gezien gelooft hij in sprookjes.
Afgelopen najaar was een uitgave van Liberaal Reveil van de Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau van de vvd, gewijd aan belastingen. Liberalen, sociaal-democraten en christen-democraten lieten hun licht schijnen over hoe een nieuw Nederlands belastingstelsel eruit zou moeten zien. Als Piketty al een keer genoemd werd, heb ik er overheen gelezen. Maar er was wel de volgende constatering van een medewerker van de Teldersstichting, Mark van de Velde: ‘Dat er ook in Nederland grote vermogensverschillen bestaan, lijdt geen twijfel… Die verschillen zijn terug te zien in de nalatenschappen: twintig procent van de nalatenschappen vertegenwoordigt driekwart van de totale nagelaten waarde.’ Oftewel, een klein deel van de bevolking erft het grootste deel van die vermogens. Daarover hoeven die erfgenamen relatief weinig belasting te betalen. Van de Velde houdt de liberale familie vervolgens een spiegel voor, waar Piketty mee zou instemmen: ‘Het zal liberalen toch niet helemaal onverschillig laten dat sommige kinderen door dom geluk een flink kapitaal erven, terwijl anderen slechts een arbeidsinkomen hebben waarover een flinke (progressieve) belasting betaald moet worden.’
Dat één medewerker van het liberale onderzoeksbureau dit schrijft, wil nog niet zeggen dat liberale politici hiermee ook de conclusie van Piketty omarmen en nu openlijk bepleiten dat (geërfde) vermogens dan maar zwaarder belast moeten worden. Integendeel. Bij het slaan van de piketpalen voor de komende discussie over een nieuw belastingstelsel heeft Halbe Zijlstra deze juist neergezet bij de toeslagen voor huur, zorg, kinderopvang. Dat vindt hij onzinnig rondpompen van geld. Coalitiegenoot en pvda-leider Diederik Samsom noemde Zijlstra’s idee van ‘een ongelooflijke lompheid’ en kwam met eigen voorwaarden voor een nieuw belastingstelsel. Niet verrassend dat een van Samsoms piketpalen wel staat bij het zwaarder belasten van vermogen.
Deze schermutselingen zou je kunnen zien als de voorbode van een flinke politieke clash tussen de coalitiepartners, als het innemen van posities bij het begin van de discussie. Dat is van alle tijden en gaat meestal in algemene bewoordingen, zodat er later ruimte is voor geven en nemen. Echte politieke ruzie kan altijd nog.
Eerst zal nog duidelijker moeten worden welke vermogens de pvda wil aanpakken. Het zijn niet alleen individuen die vermogen bezitten, maar vooral ook bedrijven en pensioenfondsen. Maakt het ook voor de vvd nog verschil hoe dat vermogen is verkregen? Een gespaard vermogen is weer anders dan een vermogen uit belastingontwijking. Wanneer is eigenlijk sprake van een groot vermogen en wanneer zou je moeten spreken van een buffer die mensen graag achter de hand hebben voor als het leven tegen zit? Zoals een Kamerlid zei: hoe voorkom je in de hype rondom Piketty dat het aanpakken van de vermogens toch de middeninkomens hard raakt?
Dat laatste zou een straf zetten op hard werken en het spaarzaam omgaan met het verdiende geld. Dat zou indruisen tegen een trend waarvoor op het Binnenhof van links tot rechts een meerderheid te vinden is, dat arbeid meer moet gaan lonen. Dat kost echter geld. Ook zonder de Fransman lag in Den Haag al de vraag op tafel wie dat gaat betalen. Dankzij hem zal de discussie wel scherper worden.