‘Ik wil een huis op het platteland’, zong de populaire Braziliaanse zangeres Elis Regina in 1972, in de gewelddadigste jaren van de militaire regering in haar land. Een huis op het platteland om haar folkrock-liederen te schrijven, om in vrede te verblijven, met schapen en geiten in de tuin, ‘in de stilte van vermoeide tongen’. Het was dit lied dat curator Raphael Fonseca bijna vijftig jaar na de hit inviel, toen zijn land werd overvallen door de coronapandemie en politiek gezien al in staat van toenemend conflict verkeerde. Het was die laatste regel, over de stilte van vermoeide tongen, die bleef hangen, schrijft Fonseca in het inleidende essay bij de tentoonstelling die hij samenstelde voor de Amsterdamse kunstruimte Framer Framed. Dit was geen tijd voor een uitbundig feestje, zoals kunst uit Brazilië zo vaak wordt geframed, als product van kleur, dans en muziek. ‘Te midden van de vier jaar van Jair Bolsonaro’s presidentschap, wat zouden we precies vieren?’
Hij koos dus niet voor een viering, maar ook niet voor activisme: luisteren, stilte en vermoeidheid werden vertrekpunten voor zijn selectie van jonge Braziliaanse kunst. Dat klinkt misschien enigszins lamlendig maar daar is dat andere Braziliaanse cliché, die van saudade, de mix van melancholie en verlangen, en dat is een fijne staat van zijn in de zomer. Het resultaat is een kalme tentoonstelling met dertien kunstenaars van wie de meesten niet eerder buiten hun land exposeerden. De kunst kabbelt, zoals de video van Benedito Ferreira waarin mannen op de rug van paarden sjokken door het weidse landschap. Jaren geleden was Ferreira uitgenodigd om mee te doen aan een van de grootste paardentochten in het land en die lange tocht op camera vast te leggen. Bij het bekijken van het materiaal betrapte hij zichzelf op de cinematografische keuzes die hij bij het vastleggen had gemaakt, zijn land als een filmset. Voor Unnamed Horse maakt hij uit twintig uur filmmateriaal nu steeds een andere compilatie, voor elke tentoonstelling een nieuw kunstwerk dat na afloop wordt vernietigd. Die in Amsterdam duurt vijf heerlijke minuten lang.
Eenzelfde vorm van concentratie, van bewust en rustig kijken, spreekt uit de mooie schilderijen van Rodrigo Martins. Cacto (2022) toont een hand bij een cactus, de duim en wijsvinger trekken net een stekel uit de plant.
De politiek lijkt vaak ver weg, maar is natuurlijk nooit afwezig. Een aantal kunstwerken speelt in een huiselijke omgeving, wellicht ingegeven door quarantaine-tijd. Sofia Caesar toont op vier beeldschermen, opgesteld in een wirwar van snoeren, een choreografie van vermoeidheid, gedicteerd door de hitte. We zien een vrouw werken achter een laptop voor een ventilator, uit pure wanhoop legt ze haar hoofd in de ijskast. Rust, stilte en koelte lijken een pas op de plaats, hard nodig om weer op te laden. Zoals Raphael Fonseca schrijft: ‘Laten we hopen dat onze tongen spoedig tot rust zijn gekomen en onze kelen klaar om weer te schreeuwen.’
The Silence of Tired Tongues. Framer Framed, Amsterdam, t/m 21 augustus. framerframed.nl