Rusland maakt zich, volgens een rimpelloos afgewerkt script, op voor een vierde termijn van president Poetin. ’s Werelds machtigste persoon (volgens Forbes Magazine) is nu al langer aan de macht in het Kremlin dan ooit de sovjetdinosaurus Brezjnev, en heeft alleen Stalin nog voor zich. De voor de hand liggende vraag: wat betekent dit voor Rusland, Europa en de wereld?
Het is bij dit type ‘geleide verkiezingen’ verleidelijk om te voorspellen dat de sterke man een mildere koers zal volgen als hij eenmaal verkozen is en zijn positie voorlopig heeft veiliggesteld. Dat was bijvoorbeeld de teneur in analyses over het Turkse referendum van vorig jaar, en dat kwam deels ook uit. Maar bij Poetin is het anders: het is al zijn vierde editie, waarbij hij minder te vrezen heeft dan ooit. Bovendien is de geschiedenis zijn kant op gedreven. Niet zo lang geleden werd Poetin buiten Rusland vooral gezien als een campy macho, het levende bewijs dat Rusland in een voorbije tijd was blijven steken. Anno 2018 lijkt hij eerder de voorloper van het nieuwe type leider: de sterke man die de vormregels van de democratie gebruikt om zijn eenmansbestuur eindeloos te beschermen.
Na eerdere verkiezingen voorspelden analisten soms dat Poetin zou gaan werken aan zijn escape plan: zichzelf losmaken uit het Kremlin op een manier die hem, zijn entourage en zijn omvangrijke vermogen veilig zou houden voor zijn opvolgers. Dat wordt nu weer geschreven, maar ik zet mijn geld liever op degenen die voorspellen dat het Poetin simpeler en veiliger lijkt om president voor het leven te blijven, zoals Xi Jinping in China. Als dat klopt, zal Poetin 4.0 waarschijnlijk sterk lijken op Poetin 3.0. Die versie verschilde van Poetins eerste jaren aan de macht, toen hij op hoge golven van de oliemarkt de Russen een beter leven bood in ruil voor gehoorzaamheid. Toen de olieprijzen inzakten viel de Russische economie echter stil. Sindsdien probeert Poetin het lede vooruitzicht van de Russen te compenseren door het gevoel van permanente dreiging uit binnen- en vooral buitenland te cultiveren. Dat betekent voor ons dat ware vriend- en partnerschap met Rusland voor Europa voorlopig onmogelijk is – als Europese landen dat al zouden willen – ongeacht de hoop daarop bij sommige serieuze analisten of bij Poetins nuttige idioten bij nieuw-rechts. Hij heeft ons in een andere rol nodig.
Die nuttige idioten hielden zich bij de afgelopen verkiezingen trouwens opvallend stil, wellicht door de opzettelijk schaamteloze moord met zenuwgas op een overgelopen Russische spion in Londen. Toegegeven, het is niet bewezen dat Rusland erachter zit. Maar Poetins jarenlange waarschuwingen aan ‘verraders’, de pr-functie van deze moord, plus een lange voorgeschiedenis suggereren van wel. Chemische wapens worden nu eenmaal niet door platte criminelen gebruikt, en des te meer door de Russische geheime dienst. Het bekendste slachtoffer was overloper Litvinenko, die ooit vertelde dat binnen de KGB en opvolger FSB ‘gif wordt gezien als een gewoon wapen’. Twee jaar daarna, in 2007, stierf hij een vreselijke dood door polonium. De Tsjetsjeense strijder Khattab stierf aan sarin, de Russische zakenman Perepilitsjni aan gele jasmijn, terwijl de politici Joesjtsjenko en Kara-Murza hun vergiftiging overleefden. En dan hebben we het natuurlijk nog niet over de Koude Oorlog (en de ‘paraplumoord’ van 1978).
De moord in Londen, plus de Russische ontkenningen, passen ook prachtig bij wat sinds een paar jaar de ‘Gerasimov-doctrine’ heet: de naar een brommerige generaal genoemde ontregeling van een tegenstander met gecombineerde ‘hybride’ middelen, waaronder informatie. Rusland is daarin de meester. Alleen wil het toeval dat vorige maand de bedenker van deze term ‘sorry’ zei. Rusland-analist Mark Galeotti muntte de term in 2013 op zijn blog, en zag hem sindsdien uitgroeien tot angstwoord van het Avondland, tot een uiterst geraffineerd draaiboek tot omverwerping van het Westen. Het probleem, schrijft Galeotti nu in Foreign Policy: dit is onzin. Er is weliswaar ‘een brede campagne tot subversie, verdeling, en geheime operaties door Rusland’, maar die is opportunistisch, gefragmenteerd, geïmproviseerd en bovenal een niet onslimme poor man’s tactiek tegen een bondgenootschap van veel sterkere, rijkere en fijnere landen. Zijn advies: overdrijf de vijandschap niet maar hou de rijen gesloten, en rommel niet aan je rechtsstaat en democratische systeem. Het lijkt me een prima advies voor de komende jaren.