Poetin en Trump

Altijd fijn om ‘onze’ Opland weer tegen te komen. Deze keer verschijnt zijn kernkop-wegschoppende vrouwtje onder in een prent van Ruben Oppenheimer: ze is daar machteloos tegen een ook op z’n Oplands getekende duo Poetin en Trump, van wie de gigantische kernkop-penissen bijna de broek uit scheuren. Tijdje geleden gemaakt dus, zoals een fiks deel van Oppenheimers oeuvre dat voorbij komt in Carin Goeijers’ documentaire Gevangen in een tekening. En dat in meerdere passages en hoog tempo, begeleid door opzwepende drumsolo’s. Wat geen loos geluidseffect is, maar echo van een koortsachtig werkend brein. Die cartoons zijn hard, boos, vilein, confronterend, provocerend, geestig, razend knap.

Altijd leuk, een kijkje in het atelier van de kunstenaar. Maar Gevangen is helemaal niet leuk. Het gaat nauwelijks over Oppenheimers tekenkunst, al zien we hem soms werken met zijn computerprogramma. En al is er die bijna stroboscopische prentengalerij, waarvan de afzonderlijke delen net lang genoeg staan om het talent te ervaren, het gaat om de effecten die Oppenheimers werk in de wereld (vooral die van sociale media) teweegbrengt. En wat die weer betekenen voor hem privé, als kunstenaar, als politiek commentator, als burger met recht op vrije meningsuiting. En dat is akelig veel.

Zo leeft hij alleen met zijn hondje (uit een scheidingsboedel overgehouden), mede omdat hij de veiligheid van een partner, familie, vrienden niet in gevaar kan brengen. Zijn moeder, die een belangrijke rol in leven en film speelt, heeft op zijn dringend verzoek ook haar naam van de huisdeur gehaald. Moeder die verscheurd wordt tussen angst voor zijn veiligheid en het besef dat haar zoon niet anders kan en wil en eist dan doorgaan met aan de kaak stellen, tot het bot fileren van macht, misbruik daarvan, valse pretenties, schijnheiligheid. Doorgaan met tekenen dus. Al worden het voortdurend gemaal in zijn geest en de angst soms zo sterk dat hij even overweegt te capituleren. Maar wat dan?

Slapeloosheid is zijn deel. Er is een boek met opgeschreven nachtmerries die soms Cassandra-achtig voorspellend bleken: Twin Towers (gebeurtenis die hem zo raakte dat hij er destijds geen tekeningen over maakte – cartoonistendoodzonde). Ontzetting als essentieel levensgevoel dat hij al jong ervoer bij het vrijlaten van de Twee van Breda, oorlogsmisdadigers. Daarvoor hoef je niet joods te zijn, maar het helpt wel. En als we zijn prent zien van een grafsteen voor Jo den Haat beseffen we hoe raak die is. En tegelijk faliekant mis, want de antisemitische bagger die hij over zich heen kreeg (en krijgt) sinds een Twitter-neukende Erdogan is onbeschrijflijk en springlevend. We zijn aanwezig bij de procedure die hij tegen een bedreiger aanspande. We zien ook zijn vriend Burak die het voor Ruben en vrije meningsuiting opnam en daarvoor een Turks uitreisverbod kreeg. En tal van Turkse vrienden verloor. De film is niet leuk maar belangrijk.