Dat is akelig actueel, en die akeligheid komt direct op de kijker af in de leader, waarin de presentator in animatievorm onder meer een legerparade bekijkt, uitkijkt over een brandende stad en een atoombom ziet ontploffen. Onder de strijdbare klanken van een massamannenkoor met sovjetwortels. Hijzelf blijft onverstoorbaar overeind. Ironie?

Akelig ook het slot van de eerste aflevering over Moldavië en Transnistrië. Brandt Corstius staat op een snelweg die in de Eerste Koude Oorlog de westelijke buitengrens van de voormalige ussr vormde. Die is extreem breed aangelegd omdat er militaire vliegtuigen moesten kunnen landen. Hij hoopt dat die nooit zo gebruikt zal worden, maar sinds de annexatie van de Krim is hij daar niet meer zo zeker van. Kortom, de toon is in de eerste van acht afleveringen gezet. Zijn zorg kan heel goed de onze zijn, want intimiderende parades waren er altijd en brandende steden zijn nieuwe realiteit daar, maar die atoompaddenstoel is me net te veel van het kwade. De documentaire zelf? Die is van ouderwetse methode en kwaliteit. jbc weet makkelijk contacten te leggen, ook op straat (handig dat Russisch ook in alle voormalige satellieten lingua franca was en zeker voor ouderen is) en hoewel er soms zichtbare argwaan jegens een kennelijk westerse tv-ploeg is (al was het alleen maar vanwege de extreme armoe in Moldavië), vaak genoeg breekt het ijs en winnen gastvrijheid en een zekere mate van openhartigheid. Van alle deprimerende plekken in Oost-Europa blijkt het centrale plein van hoofdstad Chisinau de kampioen. Verval lijkt Moldavië’s voornaamste kenmerk en pijnlijk genoeg wordt het alleen maar beroerder sinds de communisten in 2009 de macht verloren aan de pro-Europese stroming, waarop Rusland prompt de Moldavische wijn boycotte – hun enige exportproduct. In wijnstad Cricoua ligt 120 kilometer aan tunnels met vaten waarvan nauwelijks meer verkocht wordt.

De jonge gids leidt routineus rond, vertelt dat Gagarin er ooit in verdwaalde en moet niet lachen om Jelle’s veronderstelling dat die misschien bezopen was. Ook Blatter was daar, blijkens de portrettengalerij. Trots wijst ze op de wijncollecties van Göring (1935), Poetin, Loekasjenko, Tusk, Kerry en Merkel! Het is een tragisch land, alleen al omdat er een hele generatie opgroeit zonder ouders, die in Rusland werk vonden en dat nu in Italië doen. Een boze generatie omdat ouders eerst om de basisbehoeften gaan, maar, aan het geld gewend, niet terugkomen en wel thuis grotere huizen met hogere hekken laten bouwen waar ze zelden komen. Nieuw materialisme vernietigt traditionele solidariteit. Oma en opa voeden op. Overal speelt verdeeldheid over de vraag ‘oriëntatie op Rusland of het Westen?’ en de heimwee naar sovjetzekerheden is wijdverbreid.

Buurlandje Transnistrië heeft zich in 1992 al in een etnische oorlog van Moldavië afgescheiden (er wonen Gagaoeziërs), is een pro-Russisch boevenstaatje in handen van twee broers met hun monopoliebedrijf Sheriff (!) en wil de Krim achterna. Blijkens de vele Lenin-beelden (waaronder een gouden) geldt in de dwergstaat: Rusland = ussr. De makers draaien ook daar prachtige scènes. Letland, West-Oekraïne, Oost-Oekraïne, Wit-Rusland en Kazachstan volgen. Gaat dat zien.

Jelle Brandt Corstius, Alexander Oey, Grensland, VPRO, acht zondagen, NPO 2, 20.15 uur