Aan het begin van deze week waren 26 ongewapende Nederlandse en elf Australische experts op weg naar de ramp. Opnieuw moesten ze terugkeren naar Donetsk omdat tussen het Oekraïense leger en de separatisten gevechten waren uitgebroken.
Dat valt nog te beschouwen als een gevolg van de burgeroorlog. Maar intussen is het Westen in zijn geheel steeds nauwer bij de ramp betrokken geraakt. De publieke opinie raakt verder verdeeld. Degenen die Poetin als de hoofdschuldige zien en scherpere maatregelen eisen, worden snel talrijker. De voorstanders van een diplomatieke oplossing verliezen terrein.
Op de achtergrond in Washington is een debat gaande waarvan de uitslag grote gevolgen kan hebben. Het Pentagon ontwikkelt plannen om de Oekraïense strijdkrachten te voorzien van geavanceerde apparatuur met behulp waarvan lanceerinstallaties en raketten veel sneller ontdekt en uitgeschakeld kunnen worden. Over de levering van wapens waarmee direct doelen in Rusland geraakt kunnen worden zijn de Amerikanen nog voorzichtig, meldt de International New York Times. Maar wel leveren de Amerikanen al voor 33 miljoen dollar aan niet-dodelijk militair materiaal zoals radiozenders en nachtkijkers. Senator John McCain, die we nog kennen van zijn kandidatuur voor het presidentschap toen hij Sarah Palin als vice-president wilde, is van mening dat Oekraïne directe militaire hulp moet hebben. En er wordt meer druk uitgeoefend op de Europese bondgenoten om ingrijpender economische maatregelen tegen Rusland te nemen.
Ons kabinet is vastberaden en voorzichtig. Premier Rutte laat er geen misverstand over bestaan. Minister Timmermans heeft in de Verenigde Naties een prachtige toespraak gehouden en nu is hij weer in Kiev. Nederlanders in officiële functie zijn aanwezig in het strijdgebied, maar ongewapend. De kans om bij de burgeroorlog betrokken te raken, wordt zo klein mogelijk gehouden. Maar de strijd daar gaat onverminderd door. Volstrekt ongewild, maar met de meest tragische gevolgen is Nederland bij het conflict betrokken geraakt, en nu is er geen mogelijkheid om ons daaraan te onttrekken. We worden meegenomen in een internationale escalatie die voorlopig steeds verbitterder trekken krijgt.
Op het eerste gezicht doet het conflict in Oekraïne aan de Spaanse burgeroorlog denken, het verwoestende conflict tussen de wettig gekozen linkse regering en de nationalistische falangisten onder leiding van Franco. Buitenlandse machten raakten bij de strijd betrokken. Franco werd geholpen door nazi-Duitsland en het Italië van Mussolini, Hitler liet de Luftwaffe Spaanse steden bombarderen. De officiële regering werd gesteund door de Sovjet-Unie en de Internationale Brigade. De strijd duurde van 1936 tot 1939 en kostte een half miljoen mensen het leven.
Het grote verschil is dat we in Oekraïne niet met een ideologische tegenstelling te maken hebben. Poetin houdt geen geweldige redevoeringen waardoor tienduizenden partijgangers tot oorlogszuchtige razernij worden gebracht, en er zijn geen linkse vrijwilligers. Door het neerschieten van het verkeersvliegtuig, de katastrofale gevolgen en de barbaarse manier waarop de separatisten de plaats van de ramp afschermen en ongewapende specialisten bejegenen, groeit er een nieuwe internationale tegenstelling, die een indruk van duurzaamheid begint te maken.
Voor iedere escalatie zijn twee partijen nodig, maar toch heeft een escalatie maar één rem. Die wordt bediend door de partij waarbij het initiatief voor het drama ligt. Door de chaos op en om de plaats van de ramp is de afgelopen dagen steeds duidelijker geworden dat in het Westen al het mogelijke wordt gedaan om provocaties te voorkomen, terwijl Moskou zich ogenschijnlijk in passiviteit hult. Deze gang van zaken kan maar tot één conclusie leiden. De verantwoordelijkheid voor de escalatie ligt bij Poetin. En hieruit ontstaan de volgende vragen. Hoe komt het dat hij zich tot deze heilloze politiek heeft laten verleiden? En wat kan het Westen doen om daar op een geweldloze manier een eind aan te maken?
Op de eerste vraag heb ik geen antwoord. Misschien is hij een ouderwetse nationalist die van een Groot Rusland droomt. De annexatie van de Krim en zijn bijdrage aan de burgeroorlog in Oekraïne zouden daarop kunnen wijzen. Kunnen we daar iets aan doen? Dat hangt af van de maatregelen die we nemen. Ook in het Westen is een versnelde escalatie gaande. Die zal Rusland vooral economisch treffen, eerst de elite en misschien op den duur ook de massa, door schaarste en prijsverhogingen. Dat is dan, gegeven de hardnekkigheid van Poetin, de onvermijdelijke toekomst. Niet rooskleurig, maar nog altijd oneindig veel beter dan een echte oorlog.