Polsgreep

‘Pfwieiet!’ typte een enthousiaste bezoeker zaterdagmiddag na afloop van de livestream van het Nationale Ballet in de chat. De poging om digitaal op de vingers te fluiten gaf tenminste in de verbeelding geluid aan de regen van geschreven Bravo’s die zelfs uit Canada en de Franse Dordogne kwamen. Rondom de zes perfect gedanste choreografieën van Hans van Manen hielden namelijk ook de medewerkers die vast aanwezig waren in de zaal van het Amsterdamse Muziektheater zich muisstil. De afwezigheid van hoorbaar applaus was vooral ongerijmd omdat alle uitvoerenden wél de ingestudeerde applaushaalbewegingen maakten. De dansers deden na elk dansstuk hun elegante buigpassen, de pianisten die Van Manen soms op het podium zet gingen vooraf even naast hun piano staan. Maar toen de 88-jarige grootmeester aan het eind op het podium kwam en in dank beurtelings wees naar de verzamelde dansers en naar de leden van het Balletorkest in de bak, was ook dat een bizar mimegebeuren. ‘Kan er niet een applausband bij, zoals bij voetbal?’ suggereerde een kijker. Toch was die stilte ook effectief: de beste manier om het schrijnende gemis aan livepubliek voelbaar te maken.

Ex-danseres Rachel Beaujean, die in veel van de getoonde Van Manen-balletten geschitterd heeft en de dansstukken tegenwoordig helpt instuderen, noemde in de interviewtjes die ze tussendoor had met name één moment waarbij ze de reactie van het publiek miste. De hand die de vrouw in Sarcasmen brutaal op het kruis van haar mannelijke partner legt, als hij wijdbeens en met weerloos gespreide armen voor haar staat. Dat deed Beaujean bij Clint Farha in het ballet dat Van Manen in 1981 voor hen maakte. En als Floor Eimers dit veertig jaar later bij Jozef Varga doet, is het nog altijd een handeling die het publiek de adem beneemt. De iconisch geworden pose draagt alles in zich wat het werk van de choreograaf typeert: lef, humor, seksuele spanning en een ondergraving van de klassieke rolverdeling tussen de lieftallige ballerina en de sterke man die haar ronddraagt.

De focus op duetten in het programma Variations, dat met wisselende bezettingen vier keer wordt gestreamd, is aan corona te danken. De dansers van het Nationale Ballet werken alleen in kleine groepen, dus een groot bezet dansstuk is niet mogelijk. Dat biedt een mooie gelegenheid om van de enorme inventiviteit te genieten waarmee Hans van Manen van het duet een gelijkwaardig krachtenspel maakt tussen man en vrouw. Een wederzijdse polsgreep kan agressief zijn. Een plotselinge slapte van een hoog gelifte ballerina is geen deemoedigheid maar een geraffineerde tegenzet. Een solo voor de ogen van de partner is geestige uitsloverij. Er wordt uitgedaagd en geplaagd, in elke omhelzing schuilt afstoting en samensmelting gebeurt voornamelijk in het unisono naast elkaar bewegen. Bij het laatste onderdeel van het twee uur durende programma, dat als intermezzo de korte jubileumfilm over Van Manen als performer bevat, treedt enige vermoeidheid in bij de laptopkijker. Maar tegen die tijd heeft het Balletorkest zich bij de dansers gevoegd, en helpt de weldadige muziek om de livestream-ervaring te vervullen. Pfwieiet!