Skinner

Onder de titel Beyond Freedom and Dignity publiceerde de 68-jarige B.F. Skinner (De Groene, 21 september) in 1971 zijn als gedragspsycholoog verworven levensinzichten: ‘If each individual (…) is the product of a certain heredity and a certain environment, then achievement calls for no credit and free will does not exist.’ Deze stelling op het achterplat wordt door Skinner in negen hoofdstukken uitgewerkt tot een sluitende overtuiging: in de moderne gedragspsychologie zijn vrije wil en persoonlijke verantwoordelijkheid achterhaalde en ongeldige begrippen. De mens reageert op prikkels uit zijn ‘environment’, zoekt veiligheid en genot, mijdt daarbij pijn en gevaar en wordt in dat gedrag bevestigd door de positieve en negatieve ‘reinforcements’ waarmee de ‘environment’ dat gedrag ‘selecteert’. Door deze inzichten toe te passen kan het menselijk gedrag worden geconditioneerd en gestuurd. Waarom de ‘environment’ een bepaald gedrag prefereert of hoe de ‘environment’ er voorkeuren op na kan houden blijft onduidelijk. Waarom eenzelfde prikkel bij de ene mens een sonnet en bij de andere een lustmoord oplevert, wordt niet uitgelegd.

Skinner is door gezaghebbende critici zeer lovend ontvangen, z’n ‘testament’ is vele malen herdrukt. Dochter Skinners morele verontwaardiging over zijn ‘miskenning’ is daarom niet alleen betekenisloos ‘beyond freedom and dignity’, maar ook in de gewone wereld misplaatst. De inzetbaarheid van Skinners gedragsconditioneringstechnologie bij de behandeling van drank- of vraatzucht staat wat mij betreft niet ter discussie, maar voor inzicht in de vrije wil kunnen we beter elders terecht, bijvoorbeeld bij Sartre of het Oude Testament.

Klaas Maas, Voorschoten

De Groene Amsterdammer maakte het in nummer 38 wel erg bont met een artikel over de democratiserende werking van geld door Arnon Grunberg en een lofzang op de techniek en de gedragswetenschap van B.F. Skinner door David Freedman. Twee misleidende artikelen. Ten eerste is geld absoluut niet democratisch. Wel als je het net als Grunberg erg simplistisch en oppervlakkig beschouwt, maar niet als je de achtergronden van geld kent. Geld wordt namelijk uit het niets gecreëerd door bankiers die een alleenrecht hebben op het drukken en verspreiden van geld. Daar is niets democratisch aan. Mayer Amschel Rothschild heeft eens gezegd: ‘Als ik controle over het uitgeven van geld in een land heb, maakt het mij niet uit wie de wetten in dat land maakt.’ Verder is een lofzang op techniek die ons hele leven beheerst en controleert met als basis de gedragswetenschappen van Skinner ook gevaarlijk te noemen. Skinner is een zeer omstreden persoon wiens onderzoeken, inderdaad zoals het artikel opent, een fascistisch, manipulatief vehikel voor overheidscontrole zijn. Dat er bepaalde voordelen zitten aan de theorieën van Skinner zegt in mijn ogen net zo veel als dat iemand beweert dat de experimenten van Mengele in Auschwitz op onder meer tweelingen de wetenschap en daarmee de samenleving ook nog wel wat positiefs hebben opgeleverd.

Chris Kramer, Urk

Marcel ten Hooven wijst er in zijn stuk ‘De kiezer hoeft niet alleen zichzelf te horen’ (De Groene, 14 september) terecht op dat de winst van het politieke midden duidt op een ‘politieke ontspanning’ en dat dit mogelijkheden schept voor ‘autonome politici’ en ‘leiderschap ontplooien’. Daar is zeker behoefte aan, maar ik vraag me af of de antipopulistische trend die hij constateert slechts een verandering van stijl is, of dat het betekent dat Rutte inhoudelijk beter leiderschap aan de dag zal leggen.

Want met de verkiezings­uitslag is weliswaar een gematigde middenkoers uitgestippeld voor een toekomstig kabinet, maar daarmee is nog niet bepaald of er ook daadwerkelijk belangrijke hervormingen ingezet zullen worden. Reflexmatig zullen vvd en pvda niet tegen te veel heilige huisjes willen trappen. Indien het tot een regeerakkoord komt, zal de verwaterde mengelmoes van partijprogramma’s aan de burger worden gepresenteerd als een stap vooruit. Maar gemakzuchtige compromissen zijn, zelfs als deze over het politieke midden worden gesloten, geen vervanging voor échte hervormingen.

In zo’n geval is Rutte’s klassiek liberalisme geserveerd in Samsoms sociaal-democratische sausje niet een partij overstijgende stap vooruit, maar enkel een versteviging van twee reeds bestaande politieke posities die elk in hoog tempo zijn houdbaarheidsdatum nadert. De resultaten laten zich raden: de hypotheekrenteaftrek zal nog jaren in stand blijven, het onderwijs en de zorg zullen gestaag slechter worden, en het land zal een kans missen om duurzamer op milieu- en energiegebied en creatiever op cultureel en wetenschappelijk terrein te worden. Komend jaar zal graag benadrukt worden dat het een eeuw geleden is sinds een liberale premier (Cort van der Linden) Nederland óók door een roerig Europa heen loodste. Maar in tegenstelling tot Rutte was Van der Linden werkelijk een vooruitstrevend staatsman die ongekende hervormingen (wat Rutte denigrerend ‘experimenten’ noemt) doorvoerde. Als de vvd voor de weg van de minste weerstand kiest en het op een akkoordje gooit met de pvda zonder oog voor het landsbelang op de lange termijn zal het politieke lef van Nederland anno 2013 schril afsteken bij het visionaire leiderschap van honderd jaar eerder. Dat is een uitkomst die de door Ten Hooven aangehaalde socioloog Van Doorn zou betreuren.

Nicholas Mulder, Leiden

Rectificatie

In de rubriek In de Wereld van vorige week stond abusievelijk dat de paus de Libanese christenen opriep tot steun aan Hezbollah. Bedoeld werd dat de Libanese christenen onverwacht een steuntje in de rug kregen van Hezbollah.