Cultuurverschillen
In twee Groene-essays (‘Ook pvv’ers houden niet van homo’s’ in De Groene van 10 maart en ‘Wie kan Wilders bestrijden – en durft dat?’ in het nummer van 17 maart) snijden de auteurs iets aan wat heel voorzichtig uit de taboesfeer kruipt. Het zijn niet alleen economische ontwikkelingen die een cultuur stempelen, een cultuur heeft ook een mentaliteit, een mentale software. Zowel Jan Willem Duyvendak als Marcel ten Hooven benoemt dat. Eindelijk! Ik hoop overigens niet dat ‘It’s the economy, stupid!’ nu vervangen gaat worden door ‘It’s the mentality, stupid!’ Met dit soort oneliners komen we niet verder.
Het is wel jammer dat beide auteurs de bestaande theorieën over cultuurverschillen wat gemakkelijk hanteren. Duyvendak had in het eerste artikel een uitgelezen kans om Emmanuel Todd bekend te maken in Nederland. Todd heeft baanbrekend werk verricht met zijn historisch-demografisch onderzoek naar mentaliteitsverschillen in de wereld. Zijn data en analyses zijn voor discussie vatbaar, maar dat geldt voor elk groot opgezet onderzoek. Duyvendak had beter in kunnen gaan op boeken als La diversité du monde en L’invention de l’Europe. Ook L’illusion economique is interessanter dan het pamflet waar Duyvendak nu op focust.
Een voorbeeld. Todd heeft uitgebreid wereldwijd onderzoek gedaan naar familie- en machtsrelaties in ons grijze verleden, toen we vrijwel allemaal nog plattelanders waren. Op grond van dat onderzoek hoort Nederland (met Groot-Brittannië, Denemarken en Noorwegen) tot een heel andere ‘regio’ dan Frankrijk. Wij horen tot de ‘absoluut nucleaire familie’, om Todds demografische terminologie te gebruiken. Onze agrarische ‘oervader’ was volkomen vrij in hoe hij zijn grond verdeelde. Niks eerlijk delen! Pa deed wat hem behaagde. Dat leidde tot een zeer individualistische levenshouding.
Frankrijk hoort tot de regio’s waar men ook al vroeg individualistisch dacht en voelde, maar waarin de grond wel eerlijk en nauwgezet onder de kinderen werd verdeeld. Todd trekt dit demografisch onderzoek door naar verschillen in godsdienst en ideologie. Het is allemaal voor discussie vatbaar, maar ik heb zelden zoiets boeiends gelezen. En ik ben onder anderen door Todd volstrekt genezen van ‘It’s the economy, stupid!’ Was het maar zo marxistisch simpel.
Volgens Marcel ten Hooven is de achterliggende oorzaak van extreem-rechts ‘het ontwrichtende effect van het neoliberalisme op de bestaanszekerheid’. Voor een deel, mijnheer Ten Hooven, voor een deel! Lees eens niet alleen Angelsaksische economen. Lees ook eens wat anders. Een Franse historicus-demograaf-filosoof bijvoorbeeld.
Martin de Koning