De ontdekking van de aarde
Soms heb je zo’n moment dat alles samenvalt: aha! Dat had ik bij lezing van Peter Westbroeks boek De ontdekking van de aarde. Door zijn artikel in De Groene Amsterdammer van 10 oktober werd ik andermaal gesticht. Ik speelde al een tijdje met het begrip van ontaarde burgers, ontaard burgerschap, en met betrekking tot Europa,nog niet zo lang geleden (1914-1945), van een ontaard continent. Bovendien, ik ben op zoek naar een eigentijds ethos van de Europese Unie.
Wij zouden ons weer moeten aarden: ‘Alleen wat in symbiose leeft met de aarde, houdt het uit en de rest verdwijnt. Niemand weet wat we precies onder die symbiose moeten verstaan, maar de civilisatie zoals die nu is zeker niet.’ Ons burgerschap moet zich rekenschap geven van deze ‘global condition’ en worden geaard, wat veel verder reikt dan de buurt waarin we leven, de Marqt en onze yogaclub. Louise Fresco’s nadruk op voedselbewustzijn kun je zien als een poging om het contact met de aarde te herstellen.
Westbroek stelt in zijn boek dat het Europese project een poging is om het enghartige nationalisme te doorbreken. Maar, zegt hij, Europa zal niet werkelijk doorbreken: ‘Europa kan niet meer zijn dan een arrangement binnen de mensenwereld, een centraal geleide bundeling van markten en volkeren, bedoeld om de exploitatie van de aarde te rationaliseren.’ De aandacht voor milieu, overbevolking, grenzen aan de groei, opwarming, vergroening en duurzaamheid is weliswaar een teken van symbiotische bewustwording, maar toch blijft het volgens Westbroek gestoeld op een antropocentrisch wereldbeeld. Wéér schuiven we de aarde naar de tweede plaats: ‘Willen we alleen het leven van toekomstige mensengeneraties veiligstellen?’ Me dunkt, dat is nogal wat, waren we maar zover! Heb ik Westbroeks symbiotische wereldbeeld niet helemaal begrepen, of misschien helemaal niet?
Wij moeten in symbiose leven met de aarde – we zijn geen rentmeester – een aarde die zich telkenmale binnenstebuiten keert, onafhankelijk van ons mensen. Wat maakt het dan nog uit hoe we leven en wat we met de aarde doen? Zygmunt Bauman ziet de Europese Unie als een laboratorium, als een broedplaats. Hij spreekt over de barensweeën van een mensheid die zich in (letterlijke) vrede met zichzelf afvraagt hoe te handelen in overeenstemming met de eisen van haar onomkeerbare ‘global condition’. De Europese Unie is volgens Bauman een ‘half-way inn’ op die route. Deze bewustzijnsverruiming overstijgt vanzelfsprekend de locatie en de natie; zij strekt zich uit tot wat ik noem: The Rest, The Next and The Earth. In de urgentie van dit bewustzijn zou de Europese Unie haar eigentijdse ethos kunnen vinden.
Lammert de Jong
De ontdekking van de aarde (2)
Zijn verhaal van verdoemenis en hoop begint Peter Westbroek met een blunder die niet veel goeds voorspelt (De Groene Amsterdammer van 10 oktober). Hij opent met een citaat dat afkomstig zou zijn van Chief Seattle. Chief Seattle heeft deze en vergelijkbare woorden nimmer uitgesproken. Zij zijn bedacht door de scenarioschrijver Ted Perry uit Texas en zijn de arme Chief vervolgens in de mond gelegd in de televisieserie Home uit 1972. Chief Seattle heeft mogelijk ooit wel een speech gehouden voor blanke toehoorders, maar als die al gehouden is, ging hij over de teloorgang van zijn volk en had niets te maken met ecologie of milieubewustzijn (Bron: Stephen Budiansky, Nature’s Keepers: The New Science of Nature Management, Weidenfeld, Nicholson 1995).
Deze hoax is al heel lang bekend. Zelfs Aktie Strohalm, die ooit naam maakte met een uitgave van een Nederlandse vertaling, heeft dat, overigens met allerlei terugtrekkende bewegingen en veel omhaal van woorden, tandenknarsend erkend. Je kunt de meer authentieke speech nu daar bestellen, met uitleg, maar, en dat is opmerkelijk, ook nog steeds de nep-speech, waaruit citaten dan weer wel als ecologische tegeltjeswijsheid te koop zijn. Want wij blijven graag geloven in het bestaan van de Nobele Wilde. Van Rousseau komen we nooit meer af.
Wybren Verstegen, historicus Vrije Universiteit, auteur van o.a. De vervuiling van het milieudebat (Nieuwezijds, 1999)
Ondertussen op groene.nl
Woensdag Het nieuwe nummer column Rob van Erkelens Donderdag Cultuuragenda Film Economie Vrijdag Column Eddy Terstall Long read, boek van de week Zaterdag Media Marja Pruis leest Zondag Opheffer In de Wereld Maandag De vijf beste met deze week Edmund de Waal Dinsdag Joost de Vries