Eenzaamheid

Joost de Vries laat (in De Groene van 26 november) Noreena Hertz haar ideeën weergeven over werknemers die zich regelmatig eenzaam voelen op het werk. De eenzaamheid die daaruit voortkomt, betoogt Hertz, beïnvloedt niet alleen onze mentale staat, maar ook onze democratie. De populisten spelen hierop in. Haar oplossing hiervoor is: heropen bibliotheken, investeer in buurtcentra en lokale sportclubs, richt kantoren anders in, geef werknemers meer rechten. Pak de eenzaamheid aan en je pakt het populisme aan.

Het college van Amsterdam wil juist bibliotheken sluiten en dan ook nog in wijken waar die hard nodig zijn. Hoezo populisme aanpakken? Dit linkse college, gesteund door zijn landelijke collega’s, laat weer zien dat zij mijlenver af staan van hun potentiële kiezers.

Gelukkig komen er verkiezingen aan.

JOOP VAN DER WAART, Den Haag

Wij en de zee

Eva Meijer citeert aan het eind van haar artikel over onze relatie met de zee (in De Groene van 19 november) Peter Kuipers Munneke: ‘Het is geen kwestie van óf Nederland onder water verdwijnt, maar wanneer.’ Als we wat langere (geologische) tijdlijnen bij deze redenering halen, kunnen we volkomen analoog zeggen: ‘Het is geen kwestie óf homo sapiens van de aarde verdwijnt, maar wanneer.’

De aarde en de zee blijven gewoon bestaan, net als een heleboel levensvormen als onze tijd erop zit. De ‘levensduur’ van soorten op de geologische tijdschaal op aarde is hooguit een paar miljoen jaar, en de aarde heeft nog miljarden jaren te gaan. Als we het systeem als geheel beschouwen kun je ook zeggen dat het niet uitmaakt voor de aarde en de zee dat wij er zijn en hoe we met hen omgaan. We moeten dus voorzichtig met het systeem omgaan voor ons eigen bestwil, niet voor de bestwil van de planeet.

ANDRIES KRIJGSMAN,

Demen

Baudet

Goed verhaal van Marijn Kruk in De Groene van 2 december. Maar de schrijver had volgens mij ook in eigen gelederen kunnen kijken en niet slechts de Volkskrant hoeven noemen als medium dat niet door had wat de meningen van Baudet feitelijk inhouden. Ik wijs hier op de bijdrage van Chris van der Heijden over de publicaties van Baudet ‘Een romantisch conservatief met incorrecte neigingen’ op 28 maart 2018. Ook Casper Thomas vermeldt niets over het antisemitisme of andere abjecte meningen in ‘Baudet redt de wereld’ in De Groene van 27 maart 2019.

GERARD BOL,

Diemen

Het landschap

Het is boeiend om Geert Maks Hoe God verdween uit Jorwerd nog eens te lezen en meteen daarna Het landschap, de mensen van Auke van de Woud, dat Chris van der Heijden besprak in De Groene van 26 november. Mij is van dit laatste boek vooral bijgebleven dat economische krachten de belangrijkste aanjagers zijn geweest van veranderingen in het landschap. De Nederlandse overheid had al vroeg in de negentiende eeuw begrepen dat ons land een belangrijke voedselexporteur kon worden als de landbouw en de veehouderij efficiënt zouden worden georganiseerd. Van der Woud geeft zijn boek als motto een citaat mee uit De Economist uit 1855: ‘Wat is landbouw? Een groote voedsel-fabriek.’

Die doelmatigheid en de exportkansen wogen voor de overheid zwaarder dan de zorg om het inkomen van kleine boeren. Er kwamen van bovenaf geregisseerde programma’s voor inpoldering, ontginnen van woeste gronden, ruilverkaveling, schaalvergroting, intensivering en focus op efficiënte gewassen en hoogproductieve rassen van koeien en varkens. Van der Woud maakt duidelijk dat de Nederlandse overheid daarin een heel grote, sturende rol heeft gespeeld.

Geert Mak vertelde ons hoe God verdween uit Jorwerd doordat de landbouw een steeds kleinere rol ging spelen in dat dorp. Van der Woud laat goed zien dat God niet zomaar is verdwenen uit Jorwerd, maar dat hij eruit is verjaagd door economische krachten. Die hebben ons veel welvaart gebracht en een einde gemaakt aan het miezerige bestaan van honderdduizenden keuterboeren. Maar zij hebben ook ons landschap en onze natuur bijna onherstelbaar verwoest. De rijksoverheid komt nu heel langzaam op haar schreden terug met plannen voor kringlooplandbouw, biodiversiteitsherstel en een bossenstrategie. Maar ik ben bang dat we de rijke natuur van Jac. P. Thijsse nooit meer terug zullen zien komen.

PIETER MAESSEN,

DenHaag