PARIJS – Nicolas Sarkozy is een van de talentvolste treiteraars van Frankrijk. Zijn slachtoffer is president Jacques Chirac. Chirac is er bedreven in om politieke tegenstanders een loer te draaien. Maar voor het uitschakelen van een kleine treiteraar met de vasthoudendheid van een terriër is die bedrevenheid niet altijd toereikend. Daarom wordt Chirac soms kwaad. Dat doet Sarkozy zichtbaar groot genoegen. Hij zegt dan met een lieftallig gezicht dat hij met niemand ruzie wil.

Sarkozy is een politicus van de partij die Chirac als zijn persoonlijke verkiezingsmachine beschouwt: de UMP. Die afkorting betekende bij de oprichting van de partij in 2002, kort voor Chiracs herverkiezing, Union pour la Majorité Présidentielle. Nadat Chirac de meerderheid van de Franse kiezers achter zich had gekregen werd de naam van de partij veranderd. UMP betekende voortaan Union pour un Mouvement Populaire. Chiracs beschermeling Alain Juppé, voormalig premier, leidde deze partij totdat hij dit jaar wegens corruptie werd veroordeeld. Hij mag tien jaar lang geen openbare functie meer uitoefenen. Juppé trad daarom af. Sindsdien aast Sarkozy op het voorzitterschap van de UMP, een vergaarbak van neogaullisten, christen-democraten en liberalen.

Dat op zich is al genoeg om de ergernis van Chirac op te roepen. Want Sarkozy staat sinds 1993 boven aan het lijstje van mensen die de Franse president verafschuwt. Maar Sarkozy wil meer dan louter het voorzitterschap van de UMP. Hij wil president van Frankrijk worden. Dat is op zichzelf niets bijzonders. Veel Franse politici van rechts en links willen graag president van het land worden. Het bijzondere van Sarkozy is dat hij zijn ambitie van de daken schreeuwt. Hij zei voor de televisie dat hij er vaak over denkt om president te worden. En «niet alleen als ik mij scheer».

Dat ervaart Chirac als pesterij. De 71-jarige president vindt dat hij bevoegd is om te bepalen wie in 2007 kandidaat mag zijn voor zijn opvolging. Als hij tenminste zelf niet besluit zich voor een derde mandaat verkiesbaar te stellen. Ook op dat punt heeft Sarkozy Chirac op zijn tenen getrapt. Hij heeft voorgesteld om het Franse presidentschap tot twee mandaten te beperken. Zodra zijn presidentschap voorbij is, heeft Chirac geen bescherming meer tegen justitie dat hem wil horen in verband met corruptieschandalen.

De 49-jarige Nicolas Sarkozy kent Chirac al lang. De zoon van een aristocratische Hongaarse immigrant werd op zijn 28ste burgemeester van de chique Parijse voorstad Neuilly-sur-Seine. Hij werd een huisvriend van Chirac, indertijd de burgemeester van Parijs. In 1993 was Sarkozy een van de getuigen bij het huwelijk van Chiracs dochter Claude. In datzelfde jaar werd hij staatssecretaris van Begroting in de regering van premier Édouard Balladur.

Toen begonnen de moeilijkheden. Balladur werd een geduchte rivaal van zijn partijgenoot Chirac. In 1995 meldde hij zich als kandidaat voor het Franse presidentschap. Daarmee werd hij de directe concurrent van Chirac. Dat was in de ogen van Chirac verraad. En de grootste verrader was Sarkozy, de man die hij als een huisvriend had ontvangen en die Balladur bleek te steunen. Tijdens de verkiezingscampagne dat jaar lekte Chiracs belastingaanslag uit in Le Monde. Daar kon in de ogen van Chirac maar één persoon achter zitten: staatssecretaris Sarkozy van Begroting.

Chirac won de presidentsverkiezingen. Voor Sarkozy’s politieke carrière waren de vooruitzichten voorlopig ongunstig. Maar de burgemeester van Neuilly werkte ijverig aan zijn politieke contacten en won aan populariteit bij conservatief Frankrijk. Hij zette zich zo in voor Chiracs herverkiezing in 2002 dat hij wel beloond moest worden. Had Chirac dit niet gedaan, dan had hij een belangrijk deel van zijn eigen aanhang beledigd.

Sarkozy werd minister van Binnenlandse Zaken en de grootste treiteraar van de president. Hij werd met de dag geliefder. Hij pakte de criminaliteit in de voorsteden radicaal aan. De oppositie verweet hem de problemen in die voorsteden met veel immigranten alleen met behulp van de politie aan te pakken. Maar Sarkozy realiseerde zich wel degelijk dat immigranten ook kiezers van hem konden worden. Hij verzette zich als enige minister tegen het verbod om hoofddoekjes op scholen te dragen. Dat was ook een pesterij aan het adres van Chirac, die het verbod van de hoofddoekjes juist wilde. Sarkozy besloot de verkeersveiligheid radicaal aan te pakken. In één klap veranderde hij het hele verkeersbeeld op de Franse wegen. Radarcontroles zorgden voor respect voor de maximumsnelheid. Alcoholcontroles stimuleerden de attractiviteit van mineraalwater.

Voor Chirac werd de combinatie van Sarkozy’s populariteit en zijn streven naar het Franse presidentschap steeds bedreigender. De president besloot dat Sarkozy minister van Economie en Financiën moest worden. Dat was een post die minder geschikt was om zijn electorale status verder uit te bouwen. Dominique de Ville pin, een beschermeling van Chirac, kreeg de populaire post van Binnenlandse Zaken.

Maar ineens had niemand meer belangstelling voor Binnenlandse Zaken. Sarkozy ging als minister van Economie in Brussel de belangen bepleiten van Alstom, de industrie die met sluiting werd bedreigd. Hij bereikte tot vreugde van de vakbonden overeenstemming met de Europese Commissie. Hij bezocht vissers, boeren en middenstanders om te laten zien dat hij aan iedereen dacht. Hij verklaarde dat onder zijn leiding Frankrijk zich aan de Europese begrotingsnormen zou houden en eiste daarom dat alle ministers moesten inleveren, ook de minister van Defensie. Dat leidde natuurlijk onmiddellijk tot een nieuw probleem. In Frankrijk heeft de president het laatste woord over defensie. Chirac hield Sarkozy dan ook persoonlijk tegen. «Ik besluit en hij voert uit», zei hij getergd.

Wat is de oorzaak van deze gespannen verhouding? In sommige opzichten lijkt Sarkozy op Chirac, die zich altijd inspant om sociale conflicten te vermijden en om populair te zijn bij «gewone» burgers. Sarkozy doet radicale uitspraken, maar vermijdt tegelijkertijd conflic ten. Hij zei dat de 35-urige werkweek, die is ingevoerd door de regering van de socialist Lionel Jospin, afgeschaft moest worden. Dat zou in het belang zijn van de economie. Maar hij verklaarde dadelijk daarop dat verworven rechten niet zomaar overboord gezet moesten worden. Per geval moest de werktijd worden bekeken. Hij zette de gedeeltelijke privatisering van het energiebedrijf EDF door, maar deed daarvoor wel de nodige concessies aan de protesterende vakbonden.

Zijn populariteit bleef dan ook stijgen. Volgens een opiniepeiling die Le Figaro eind juli publiceerde heeft 54 procent van de Fransen vertrouwen in Sarkozy. Daarmee had hij een overweldigende voorsprong op alle andere rechtse politici. Chirac kwam op de tweede plaats met maar 37 procent.

Sarkozy zette inmiddels zijn getreiter voort. Aan de vooravond van het televisieoptreden van Chirac op de nationale feestdag van 14 juli gaf de minister van Economie en Financiën in een lang interview in Le Monde zijn visie op de problemen van Frankrijk. Dat beschouwde heel Frankrijk als een belediging van de president. Volgens Chirac bijvoorbeeld is de relatie met Duitsland voor Frankrijk van essentieel belang. Maar Sarkozy zei dat de Frans-Duitse samenwerking niet meer voor alles gaat. In de Europese Unie met 25 landen kan samenwerking met Groot-Brittannië en Spanje zeker zo belangrijk zijn.

Chirac heeft iets bedacht om Sarkozy te stoppen. Hij wil dat Sarkozy ontslag neemt als minister wanneer hij het voorzitterschap van de UMP aanvaardt. Dat partijvoorzitterschap lijkt voor Sarkozy binnen handbereik te liggen. Zijn populariteit in de opiniepeilingen vertaalt zich namelijk ook in steun binnen de partij. Het partijvoorzitterschap kan een opstapje zijn in de richting van het Franse presidentschap. Maar dan moet Sarkozy tot 2007 wel net zo populair blijven als hij nu is. Zonder een ministerspost, die hem de mogelijkheid geeft zich als een daadkrachtig politicus te profi leren, kan dat voor Sarkozy bijzonder moeilijk worden.

Sarkozy ziet geen enkele reden om zijn ministerschap op te geven als hij partijvoorzitter wordt. Maar als Chirac wil dat Sarkozy in de regering door iemand anders wordt vervangen, dan gebeurt dat. Na lang tegenstribbelen heeft de treiteraar het hoofd gebogen voor Chirac. Hij zal opstappen als minister. Maar niet snel, zoals Chirac wilde. Hij zal dat op 20 november doen, een dag voordat hij vrijwel zeker tot voorzitter van de UMP wordt gekozen.

De vraag is hoe het daarna verder gaat. Verwacht wordt dat Sarkozy een manier zal vinden om aan de weg te blijven timmeren, ook als hij geen minister meer is. Chirac, die voor de UMP’ers nog altijd de grote autoriteit is, zal hem blijven dwarszitten. Frankrijk kan blijven genieten van de pesterijen die veel lijken op een poging van een zoon om vader om zeep te brengen. De boze reacties van de niet meer zo jonge heer in het Elysée vergroten de pret.