Als kunst het nieuws haalt, dan gaat het meestal over geld, monetair succes. Geen betere aanleiding wat dat betreft dan ’s werelds grootste kunst- en antiekbeurs Tefaf, die deze week in Maastricht gaande is. Dit jaar is de verzamelde waarde van de te verhandelen objecten (want dat zijn kunstwerken dan ineens) naar verluidt een miljard euro. Een onooglijk kinderportretje van Vincent van Gogh doet dertig miljoen, een mooi zelfportret van Rembrandt twintig, een beetje a-typisch naakt van Lucien Freud vijftien. Het is allemaal vrij onwerkelijk, en daarom waarschijnlijk ook zo intrigerend.

Onderzoek van de Tefaf zelf toont aan dat de omvang van de kunstsector tussen 2002 en 2006 bijna verdubbelde tot een bedrag van, schrik niet, 43,3 miljard euro. Met dergelijke bedragen kun je stellen dat we schilderijen, tekeningen en beelden moeten zien als belegging en bezit, als investering net zo goed als kunst. Je kunt daar moralistisch over doen, maar het is een simpel feit: kunst is een markt als alle andere en een goede plek voor de ultrarijken om hun overtollige geld te parkeren. In tegenstelling tot veel andere goederen zijn kunstwerken uniek. Vooral de topwerken van bekende namen behouden hierdoor hun waarde – en verdwijnen dus na aankoop vaak linea recta in de bankkluis.

Je kunt je afvragen wanneer dit gebeurt – wanneer wordt een kunstwerk een investering? Vrijwel meteen, zo blijkt uit hetzelfde onderzoek van de Tefaf. Hedendaagse kunst wordt weliswaar gezien als risicovol, maar laat de laatste jaren ook de hoogste groeipercentages zien. Zelfs de jonge, relatief onbekende emerging artist maakt geruisloos de transitie van academie naar handel. En ondanks een op haar grondvesten bevende wereldeconomie wijst niets op het instorten van de kunstmarkt. Integendeel, buying power genoeg, hedgefund, oligarch or otherwise. Het is een spel van nieuwe kunst en nieuw geld. ¥€$.

Dat roept natuurlijk reacties op. Toen Christie’s afgelopen najaar in Londen een veiling opende stond iemand uit het publiek op en riep: ‘Shame on you all! You’re spending millions on these things, while the world is falling apart.’ De opmerking werd voor kennisgeving aangenomen, waarna de handel kon beginnen. Oscar Wilde zei het al: de cynicus kent de prijs van alles maar de waarde van niets.

Dat geld echter niet allesoverheersend is geworden, maar dat ook de intrinsieke waarde van kunst waar Wilde naar verwijst nog levend is, toont het Bonnefantenmuseum, op een steenworp afstand van de in champagne gedrenkte beurshallen van de Tefaf. In samenwerking met het Rijksmuseum Amsterdam opende hier Rijksmuseum Maastricht: Palazzo, met een indrukwekkende en zorgvuldige presentatie van topstukken van vroeg-Italiaanse kunst uit de verzameling van beide musea (overigens wél afkomstig van particuliere verzamelaars).

Een verdieping hoger in hetzelfde museum toont de tentoonstelling Shoeshine & Chocolate Bar acht actuele kunstenaarsposities die niet je consumptiedrang maar je voorstellingsvermogen aanspreken. Emotie en intellect worden geprikkeld. De werken van met name Pawel Althamer, Francis Alÿs, Thomas Hirschhorn en Joëlle Tuerlinckx overtuigen. Maar vooral de korte film Hut van Roman Signer is fantastisch. We zien hoe de kunstenaar met een prachtige vergeefsheid een vanaf de straat gelanceerde hoed tracht op te vangen vanuit het bovenraam van zijn huis. Als hij hier uiteindelijk in slaagt, zet hij de hoed op om parmantig uit het raam te gaan staren. De aanstekelijke mengvorm van ernst en zelfrelativering doet denken aan de Japanse leefregel die stelt dat we de belangrijke zaken van het leven luchtig tegemoet moeten treden, maar de luchtige zaken des te ernstiger.

Door de ingehouden presentatie en het prachtige museum (dat sterk doet terugverlangen naar het oude Stedelijk Museum in Amsterdam) wordt bovendien voldoende ruimte gelaten voor het publiek om zelf na te denken. Het Bonnefanten lijkt met zijn tentoonstellingen het gemankeerde bestaan van zowel het Stedelijk als het Rijksmuseum met een ruimhartig gebaar goed te willen maken. Over een gat in de markt gesproken.

Shoeshine & Chocolate Bar, Bonnefantenmuseum, Maastricht, tot 31 december