Of neem het artikel over het project Migranten op Dagbladredacties, dat vorig jaar in het vakblad De Journalist stond. Daarin wordt in een adem gesproken over migranten, allochtonen, etnische minderheden en mensen van allochtone afkomst. Dit zijn echter vier totaal verschillende predikaten. Een migrant is iemand die binnen een land of van het ene land naar het andere trekt, bijvoorbeeld een Deen die naar Spanje emigreert. Een allochtoon is iemand afkomstig uit een ander land, zoals een in Nederland wonende Belg. Tot een etnische minderheid behoort bijvoorbeeld een Amerikaan van Indiaanse afkomst. En iemand van allochtone afkomst zou het kind van die Belg kunnen zijn. Geen van allen zou aan het project Migranten op Dagbladredacties kunnen deelnemen. De Deen niet omdat hij in Spanje woont, de Belg, de Amerikaan en dat kind niet omdat ze te westers zijn.
Wilde iemand voor dit project in aanmerking komen, dan moest hij of zij ‘migrant’ zijn, zo luidde het verwarrende criterium. Bij de selectie deden zich dan ook de nodige problemen voor. ‘Het is niet altijd eenvoudig te bepalen wanneer iemand migrant is’, aldus projectcoordinator Y. Wildschut in het tijdschrift. ‘Er was zelfs een Fries die zich voor dit project aanmeldde.’ Niet geheel ten onrechte. Een Fries die niet meer in Friesland woont, is immers migrant.
Er zijn meer verschillen dan overeenkomsten tussen al die mensen met een buitenlandse achtergrond. Maar de toenemende xenofobie laat steeds minder ruimte voor onderscheid. Uiteraard spant vooral de CD hierbij de kroon. In het verkiezingsfoldertje van de partij stond te lezen: ‘De opvang van de grote stroom vreemdelingen vraagt geweldige offers.’ Dit is natuurlijk kolder. Een vreemdeling is een hier verblijvend persoon die niet over de Nederlandse nationaliteit beschikt, dus ook de Japanse directeur van het Japanse bedrijf in Nederland, de Duitse ambassadeur, Mick Jagger als hij hier optreedt en alle toeristen. Geen van deze personen wordt hier ‘opgevangen’ en vraagt ‘grote offers’.
SCHRIJVER DEZES - al 27 jaar in Nederland, waarvan negentien met de Nederlandse nationaliteit - heeft het over een kam scheren van alles wat van oorsprong niet Hollands is aan den lijve ondervonden op de dag van de parlementsverkiezingen. Ik vervoegde mij bij het stembureau om de verrechtsing enig tegenwicht te bieden. De voorzitter van het stembureau had om te beginnen nog nooit van een kiezerspas gehoord. Ik legde de man uit dat dat een kaart is waarmee je in elke gemeente kunt stemmen. Het duurde lang voor hij me geloofde.
Toen bleef zijn blik plotseling op mijn achternaam hangen. Ik kon de vraag al van mijlenver zien aankomen: ‘Waar komt u vandaan?’ ‘Uit Utrecht’, antwoordde ik. Aangezien de man mij niet bepaald geamuseerd bleef aanstaren, voegde ik eraan toe: ‘Ik ben van oorsprong Joegoslaaf.’ Ik dacht dat ik nu dan toch eindelijk een stembiljet overhandigd zou krijgen, want ik had nog meer te doen die dag, maar de vrouw aan ‘s mans zijde blafte mij toe: 'Hebt u wel een paspoort bij u?’ Snel besefte ze hoe dom die vraag was en ze herstelde zich, met een enigszins verwarde blik: ‘O nee, dat hoeft helemaal niet.’
Het is veelzeggend dat zelfs diegenen die de verkiezingen in goede banen moeten leiden - toch eigenlijk de bewakers van de democratie - bij het horen van een niet-Nederlandse naam spontaan in de paranoia schieten en de persoon direct naar een identiteitsbewijs vragen.
OOK INSTANTIES hanteren vaak zeer verwarrende criteria. Zo beschouwt het Centraal Bureau voor de Statistiek niet alleen mensen die niet in Nederland zijn geboren of niet de Nederlandse nationaliteit bezitten maar ook kinderen van wie een van de ouders in het buitenland is geboren, als allochtoon. Volgens het CBS is dus niet alleen prins Bernhard allochtoon, maar ook al zijn kinderen, onder wie Beatrix. Onze toekomstige koning Alex zou dan dubbel allochtoon zijn, want zowel zijn grootvader als zijn vader zijn in het buitenland geboren.
Ook alle Surinamers zijn volgens de CBS- criteria allochtoon. En ik altijd maar denken dat Surinamers gewoon Nederlanders zijn. Zelf zou ik volgens het CBS ook allochtoon zijn, want ik ben geboren in Ljubljana. Ik woon hier echter al vanaf mijn elfde jaar en voel me meer Nederlander (wat dat ook moge zijn) dan iets anders.
Of ik door de gemeentelijke instanties in Utrecht tot de ‘buitenlanders’ word gerekend, hangt ervan af. Men kijkt bij de tellingen naar verschillende zaken. ‘Iemand kan in de nationaliteitengroep of in de etniciteitsgroep vallen’, legt T. Verhoef van de Gemeente Utrecht uit. ‘Bij de eerste groep is de nationaliteit die iemand volgens het bevolkingsregister heeft het criterium, bij de tweede groep wordt naar de geboorteplaats gekeken.’ Volgens het eerste criterium ben ik dus geen buitenlander, volgens het tweede wel.
HOE DE VERWARRING op te lossen? Het zou helpen als iedereen uit zijn hoofd leert wat alle benamingen precies betekenen. Maar nog beter zou zijn om voortaan alleen nog maar onderscheid te maken tussen mensen die wel en mensen die niet legaal in Nederland verblijven. Dan blijven er nog maar vier benamingen over.
Ten eerste de toeristen: mensen die uit een ander land afkomstig zijn en zich hier niet willen vestigen. Zij mogen hier, uitzonderingen daargelaten, hooguit drie maanden verblijven. Ten tweede de asielzoekers: mensen die uit een ander land afkomstig zijn en het verzoek indienen om hier te mogen blijven. Zij zitten in een tussenfase, ze zijn niet illegaal maar ook niet legaal. Ten derde de illegalen: mensen die hier officieel niet mogen verblijven. En ten vierde de Nederlanders: iedereen die hier langer dan drie maanden verblijft en daarvoor toestemming heeft.
Behalve dat het zo allemaal een stuk duidelijker zou worden, zou vooral dank zij de laatste omschrijving het aantal buitenlanders, allochtonen, migranten, vluchtelingen, etnische minderheden, gastarbeiders en nieuwkomers drastisch afnemen, en dat zou de xenofoben onder ons veel wind uit de zeilen nemen.