WANNEER HOUDT ZE ermee op? Nu het volgende week Koninginnedag is, komt het koffiedik kijken weer op gang. Voor wie wil, zijn er allerlei signalen die erop zouden kunnen wijzen dat Beatrix het stokje gaat doorgeven aan Willem-Alexander en dat dit wel eens haar laatste Koninginnedag zou kunnen zijn.
Ga maar na. Beatrix is in januari 71 jaar geworden, dezelfde leeftijd als waarop haar moeder Juliana afstand deed van de troon. Bovendien wordt Koninginnedag dit jaar gevierd in Apeldoorn, Oranjestad vanwege paleis Het Loo, waar in de tuin de villa staat van Margriet, de zus van Beatrix. Kan ze Margriet en haar man Pieter mooi meteen bedanken voor bewezen diensten in de afgelopen bijna dertig jaar. Want als Beatrix ermee ophoudt, treden ook zij terug. Willem-Alexander heeft een eigen broer met vrouw als hulpjes voor dat soort werk.
Komt nog bij dat deze Koninginnedag eindigt met een defilé, zoals gebruikelijk was bij Juliana, aan wier geboortedag, dit jaar precies honderd jaar geleden, we de vrije dag op 30 april te danken hebben. Mooie symboliek, kan Beatrix ook nog even haar ouders bedanken, aan wie een Nederlands staatshoofd alles te danken heeft. Je hoeft er tenslotte alleen maar als eerste voor geboren te worden.
Wat zo leuk is aan koffiedik kijken is dat als Beatrix inderdaad binnen een jaar afstand doet van de troon je kunt zeggen: zie je wel. Doet ze het niet? Ach, dan komt er wel weer een ander symbolisch moment waar allerlei mooie verhalen omheen te spinnen zijn. Interessanter is om vooruit te kijken. Hoe gaat de volgende die als eerstgeborene de kroon op het hoofd krijgt de taak uitvoeren?
Deze week ontving Beatrix toevallig haar Zweedse collega Gustav en diens vrouw Silvia. In Zweden hebben ze de taken van Gustav anders geregeld. Hij mag zich niet met de politiek bemoeien. Gustav maakt dan ook geen deel uit van de regering. Na parlementaire verkiezingen is er voor hem ook geen rol weggelegd bij het aanstellen van een formateur of informateur.
Zo’n zestien jaar geleden zei Willem-Alexander in een televisie-interview dat het voor hem een stuk moeilijker zou zijn om zijn functie van staatshoofd te aanvaarden als die geen inhoud zou hebben. Waarschijnlijk bedoelde hij daarmee eenzelfde soort staatshoofdschap als dat van Gustav. Daar maakte Willem-Alexander echter de fout te denken dat hij over de inhoud gaat van zijn toekomstige taak. Hij kan er invulling aan geven, aan die taak, maar de inhoud ervan, die bepaalt de politiek. Wat dat betreft is het voor Willem-Alexander alleen maar graag of niet. In bedekte termen dreigen dat je er wel eens van af zou kunnen zien als je je zin niet krijgt, past niet.
Het erfelijk staatshoofdschap afschaffen zal wel te veel gevraagd zijn van de politiek, ook al is er in de westerse wereld verder geen beroep meer te noemen waar je recht op hebt louter door als eerste geboren te worden. Toch, als de politiek daar in meerderheid bewust voor kiest, is ook dat een democratisch besluit.
Maar zou de politiek het dan in ieder geval aandurven om aan het begin van de 21ste eeuw het staatshoofd van Nederland een andere rol te geven, een symbolische, zonder enige inmenging in de politiek? Noem het moderniseren. In Luxemburg hebben ze dat vorig jaar in een vloek en een zucht gedaan. Geen burger die zich ertegen verzette. Maar daar kregen de dames en heren politici de kans dan ook in de schoot geworpen. Henri maakte de fout het ondertekenen van een wet te weigeren. Een hoofdzonde.
De katholieke Henri kon zich niet vinden in de wet die euthanasie legaliseerde, hetgeen strijdig is met de katholieke leer. Blijkbaar woog hij de ene zonde tegen de andere af en koos voor die tegen zijn ambt. Dat was eens maar nooit weer. Het Luxemburgse staatshoofd hoeft geen wetten meer te ondertekenen. Wanneer je niet democratisch gekozen bent, mag je niet eens de kans krijgen een democratisch genomen besluit tegen te houden.
Maar in Nederland durfden de politici onlangs nog niet eens van Beatrix te eisen dat het postadres van het Daffodil Trust, waarmee haar zus Christina op het eiland Guernsey het betalen van vermogensbelasting weet te ontlopen, ten minste wordt weggehaald van paleis Noordeinde en overgeschreven naar bijvoorbeeld Drakesteyn. Noem het symboolpolitiek. Een paleis dat geen privé-eigendom is van het staatshoofd, maar betaald wordt met belastinggeld van alle Nederlanders, dat behoort geen postadres te zijn voor het ontlopen van het betalen van belasting. Politici die belastingparadijzen onwenselijk noemen (VVD) of zeggen dat belasting betalen niet alleen voor de armen en de dommen is (PVDA), zouden ten minste dat aan hun stand verplicht zijn geweest.
Het zal dan ook wel te veel van ze gevraagd zijn om Máxima, de echtgenote van Willem-Alexander, een andere titel te geven dan de traditionele als hij de troon bestijgt. Toch zou juist dat zeer passend zijn. Sinds 1898, na de dood van Willem III en het regentesseschap van Emma, heeft een vrouw het ambt van staatshoofd bekleed. De koning van Nederland is al 111 jaar een koningin. Eerst Wilhelmina, toen Juliana en daarna Beatrix. Hun mannen, Hendrik, Bernhard en Claus, moesten het stellen met de titel prins-gemaal.
Máxima nu ook koningin maken, is eigenlijk zeggen dat een koning toch altijd nog een treetje hoger staat. Niet echt geëmancipeerd. Máxima prinses-gemalin noemen, zou in ieder geval nog iets van een modernisering zijn. De politici kunnen dan meteen laten zien dat zij de baas zijn. Doen Willem-Alexander en Máxima daar moeilijk over? Dan is het gewoon: graag of niet.