Eens in de zoveel tijd komt er op Twitter een bericht langs dat haarfijn de tijdgeest uitdrukt. De tweet van de kersverse minister van Financiën van 13 april was er zo een. Die dag maakte het Instituut voor Internationale Sociale Geschiedenis naar aanleiding van het onderzoek dat het had gedaan naar de rol van de rechtsvoorgangers van ABN Amro in de Nederlandse slavernijgeschiedenis bekend dat de bank daarvoor zijn excuses had aangeboden. De minister had boven de retweet gezet: ‘Goed dat @ABNAmro eigen rol in slavernijverleden erkent en excuses maakt voor het onrecht dat de slachtoffers is aangedaan. Belangrijk dat ABN met de gemeenschap spreekt over meer diversiteit en inclusie bij de bank.’ Het is de perfecte typering van wat er in de veertien jaar die zijn verstreken sinds het uitbreken van de grootste financiële crisis uit de menselijke geschiedenis is vergeten.
In de vroege morgen van maandag 15 september 2008 tekende de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers faillissement aan en sloot een paar uur later de deuren. Misschien herinnert u zich nog de beelden van de in hemdsmouwen geklede bankiers die met kartonnen dozen in hun handen huilend het pand van de zakenbank aan Times Square in New York verlieten? De bank was ten onder gegaan aan een te agressieve rol op de markt voor verpakte hypotheken (‘securitisaties’), te weinig eigen vermogen (‘buffers’) en vooral te veel en te kortlopende financiering van de eigen schulden.
In een omgeving van instortende huizenmarkten in Florida en Colorado, en dus afwaardering van de daarop gebaseerde ‘securitisaties’, gecombineerd met onduidelijkheid over welke bank nu precies wat op zijn balans had staan, leidde dat tot het tot stilstand komen van de mondiale interbancaire markt waar banken als Lehman Brothers voor hun dagelijkse financiering van afhankelijk waren.
En zoals dat hoort in het kapitalisme: wie zijn schulden niet kan afbetalen, gaat failliet. Ook al had de leiding van Lehman Brothers verwacht dat het zo ver nooit zou komen omdat de Amerikaanse centrale bank zes maanden eerder het kleinere broertje Bear Stearns had gered. Door een samenloop van omstandigheden gebeurde dat niet.
De rest is geschiedenis. Als zakenbank vervulde Lehman Brothers een cruciale bemiddelingsrol tussen lokale hypotheekverstrekkers en internationale kredietverschaffers. Plotseling konden duizenden kredietverplichtingen waar Lehman bij betrokken was niet meer worden gehonoreerd. En dus trok Lehman tientallen financiële instellingen met zich mee de afgrond in.
En, zo heeft het werk van de Amerikaanse sociologen Neil Fligstein en Jacob Habinek laten zien: dat waren vooral Europese instellingen. Want het bleken binnenlandse kapitaalverstrekkers noch Chinese exporttegoeden te zijn die de Amerikaanse huizenzeepbel hadden veroorzaakt, maar Europese grootbanken die van gekkigheid niet wisten hoe ze hun exorbitante winstbeloftes aan hun aandeelhouders moesten nakomen en dus oververtegenwoordigd waren op de meest risicovolle Amerikaanse financiële markten. Tussen 2002 en 2008 verhoogden de Europese grootbanken hun portefeuille van Amerikaanse ‘rommelhypotheken’ met maar liefst zeshonderd procent. Toen Lehman omviel, bezaten ze gezamenlijk 1200 miljard dollar aan deze producten. En het merendeel ervan was gefinancierd met kortlopende interbancaire leningen.
Nu komt het: ABN Amro was veruit de belangrijkste speler op deze markt, gevolgd door Duitse, Franse en Britse banken. Maar ook de twee andere Nederlandse grootbanken stonden in de top tien. Alle drie hebben staatssteun nodig gehad om te overleven. ABN Amro het meest van allemaal. Hoewel de rotste delen naar de Schotse bank RBS gingen, die de Britse burger heeft mogen opruimen hebben wij tegen de dertig miljard euro op tafel moeten leggen om De Bank te ‘redden’. Anno 2022 staat er nog altijd een post open van ruim zeventien miljard euro. En terwijl de man die verantwoordelijk was voor dit debacle een handdruk kreeg van dertig miljoen euro heeft de Nederlandse burger tien jaar aan lastenverzwaringen en megabezuinigingen voor zijn kiezen gekregen.
En wat twittert de minister? Ze is blij met symbolische excuses en meer ‘diversiteit en inclusie’. Maar rept met geen woord over de smeulende puinhopen van 2008. Weet u meteen waar de prioriteiten liggen.
Dit is de laatste column van Ewald Engelen. Hij blijft voor De Groene schrijven. Over een week verschijnt zijn afscheidsessay