Tien jaar geleden, op 10 juni 1997, schreef toenmalig Tweede-Kamerlid Theo Hendriks van een van de bejaardenpartijen geschiedenis door als eerste (en laatste) volksvertegenwoordiger opheldering te vragen over wat er zoal besproken wordt tijdens de mysterieuze Bilderberg-conferenties. Het gebeurde aan de vooravond van de Bilderberg-conferentie van 12 tot 15 juni in het Renaissance Pine Isle Hotel op Lake Lainier Island in Atlanta, Georgia (Verenigde Staten). Behalve door koningin Beatrix, al sinds 1962 vaste bezoeker van de Bilderberg-vergaderingen, was Nederland tijdens die editie vertegenwoordigd door Rabo-topman Herman Wijffels, Robeco-directeur Pieter Korteweg, econoom Victor Halberstadt (tevens secretaris van de Bilderberg-stuurgroep), Shell-manager Martin van den Bergh en oud-klm-topman Ernst van der Beugel.
In 1954 kwam onder voorzitterschap van prins Bernhard voor het eerst de Bilderberg-conferentie bijeen in het gelijknamige hotel in Oosterbeek. Sindsdien vergaderen groten der aarde uit Europa en de Verenigde Staten ieder jaar in afgelegen golfresorts en vijfsterrenhotels aan beide zijden van de Atlantische Oceaan drie dagen in het diepste geheim over wereldvraagstukken. Het is een zware denktank waarin grote banken, industriëlen als Rockefeller, Ford, Carnegie en Agnelli zijn vertegenwoordigd, aangevuld met politici en royalty, zoals Beatrix. De pers is niet welkom, wel mogen journalisten soms aanschuiven onder voorwaarde dat zij geen woord publiceren. Hetgeen ze – zoals de NRC Handelsblad-hoofdredacteuren André Spoor en Ben Knapen – plegen te doen. Ook tal van Nederlandse politici – van Joop den Uyl tot Frits Bolkestein, Frank de Grave en Ad Melkert – mochten een kijkje nemen bij de Bilderbergers. Ook zij hielden zich aan de zwijgplicht.
Het Nederlandse parlement vond in al die ruim vijftig jaren geen aanleiding iets te willen weten over Bilderberg. De interpellatie van kamerlid Hendriks van 1997 was daarom een unicum. Hij eiste van de regering een verslag van de Bilderberg-vergadering van dat jaar. Het kamerlid had het vermoeden dat daar het Verdrag van Amsterdam aan de orde zou zijn gekomen. Hendriks was nog niet uitgesproken of de vvd’er Frans Weisglas greep in: ‘De vvd-fractie heeft er geen behoefte aan een verslag te ontvangen van deze zeer informele bijeenkomst.’ pvda, d66, gpv en cda schaarden zich daarachter. De d66’er Gerrit Ybema hamerde erop dat er absoluut geen relatie bestond tussen Bilderberg en het beleid van het kabinet.
De actie van Hendriks had weinig voeten in de aarde. Ze wordt ook over het hoofd gezien door historicus Gerard Aalders in zijn boek De Bilderberg-conferenties: Organisatie en werkwijze van een geheim trans-Atlantisch netwerk. Aalders schrijft dat ‘voor zover is na te gaan, er in het Nederlandse parlement geen vragen zijn gesteld’ over aard en wezen van de Bilderberg-groep. Wel memoreert hij de warme woorden die de toen al tot voorzitter van de Tweede Kamer gekozen Weisglas in 2004, naar aanleiding van het overlijden van Claus von Amsberg, wijdde aan de prinselijke bezoeken aan de Bilderberg-conferenties. Eveneens onvermeld blijven de verrassende uitspraken die de Amerikaanse diplomaat Richard Holbrooke in 2004 deed tegenover actualiteitenrubriek Nova. Holbrooke verklaarde dat hij koningin Beatrix tijdens de Bilderberg-conferentie in het Zwitserse Burgenstock van 8 juni 1995, een maand voor de val van Srebrenica, had gewaarschuwd voor de ‘penibele situatie’ in en rond de enclave. Volgens de Amerikaanse diplomaat zouden de Nederlanders niet in staat zijn de Bosnische moslims te verdedigen tegen de troepen van Mladic.
‘Beatrix reageerde zeer beleefd en een beetje verrast op mijn krachtige uitspraken’, memoreerde Holbrooke in Nova. ‘Ik had haar nog nooit ontmoet. Ik zei haar dat ik wilde spreken over een zeer serieuze zaak: “Jullie troepen zitten in een dal, de heuvels zijn omsingeld door Serviërs; de situatie kan niet gevaarlijker zijn.”’ Beatrix beloofde de waarschuwing door te geven, aldus Holbrooke. Toen hij haar een jaar later weer zag, zei Beatrix dat ze hun conversatie ‘haar leven lang niet zou vergeten’, vulde hij aan.
In feite illustreerde Holbrooke als geen ander hoe serieus de Bilderberg-conferenties moeten worden genomen. In zijn nieuwste boek houdt Gerard Aalders, de meest spraakmakende geschiedschrijver van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (Niod) ook een warm pleidooi voor meer openheid ten aanzien van Bilderberg. Zelf geeft de historicus het goede voorbeeld door een procedure te starten op grond van de Wet Openbaarheid van Bestuur (wob). Aalders vraagt alle regeringsdocumenten aangaande Bilderberg ter inzage. Dit ten bate van een nieuw project waaraan hij zich inmiddels heeft gezet, te weten een bijdrage aan een boek over vierhonderd jaar betrekkingen tussen Nederland en Noord-Amerika. Dat boek moet in 2009 verschijnen.
Gerard Aalders: ‘Aangezien de Bilderberg-conferenties essentieel zijn voor het trans-Atlantische verkeer is het ook relevant te weten wat er die afgelopen decennia op dat terrein allemaal naar voren is gebracht bij de Nederlandse regering. Veel hoop dat ik die Bilderberg-bescheiden, voor zover ze al bestaan, daadwerkelijk mag inzien heb ik overigens niet. Men zal zich proberen te verschuilen achter het feit dat het hier gaat om privé-zaken van de majesteit en andere leden van de regering die ook de Bilderberg-conferenties hebben bezocht. Daartoe behoren bijna alle Nederlandse premiers, van Den Uyl tot Lubbers en Kok. Kennelijk is alleen Balkenende niet interessant genoeg, want die heeft tot op heden nog geen Bilderberg mogen bezoeken. In het archief van Joop den Uyl bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis bevinden zich de nodige Bilderberg-stukken, maar ook die heb ik niet mogen inzien. Op zich niet verwonderlijk, want bij de behandeling van mijn verzoek om die stukken te raadplegen werd advies gevraagd van Victor Halberstadt, en die is sinds jaar en dag secretaris van de Europese afdeling van de Bilderberg-groep. Hopelijk krijgt Den Uyls beoogde biografe Annet Bleich die stukken wel te zien.’
Aalders wijst erop dat Beatrix de Bilderberg-conferenties al sinds 1962 bezoekt en tot nu toe bijna altijd van de partij is geweest. Ook bij de komende conferentie van Istanbul zal de majesteit hoogstwaarschijnlijk weer van de partij zijn. Aalders: ‘Naar ik heb vernomen, houdt Beatrix zich tijdens de officiële Bilderberg-vergaderingen gewoonlijk op de vlakte en luistert ze meer dan dat ze zelf spreekt. Na de vergaderingen, en petit comité, schijnt ze zich nochtans flink te kunnen roeren. Wat voor mij de hamvraag is, is hoe de deelname van de vorstin – zoals ook die van de kroonprins – aan de Bilderberg-conferenties zich verhoudt tot het leerstuk van de ministeriële verantwoordelijkheid. Het valt toch moeilijk vol te houden dat de Bilderberg-bezoeken van de vorstin alleen maar een privé-aangelegenheid zijn als ze daar ieder jaar drie dagen achtereen zit te confereren met de machtigste mensen der aarde?’
Gerard Aalders, De Bilderberg-conferenties: Organisatie en werkwijze van een geheim trans-Atlantisch netwerk. Van Praag, 246 blz., € 22,50