Het is half december als Janaya Khan en Patrice Cullors, echtgenoten, te gast zijn in debatpodium De Balie in Amsterdam. Khan, medeoprichter van Black Lives Matter in Toronto, kauwt op een zoethoutje en kijkt meer naar een telefoon dan naar de uitverkochte zaal. De desinteresse is echter schijn: zo nu en dan volgt er een schaterende lach als reactie op wat Cullors zegt en wanneer Khan zelf aan het woord is, zit de hele zaal op het puntje van zijn stoel. ‘De harde realiteit is dat we hoe dan ook zullen sterven. Vrijheid is een keuze en ik kies ervoor te blijven vechten.’
Khan laat zich moeilijk in een hokje plaatsen en beschrijft zichzelf als een ‘gender niet-conformistische afrofuturist’, iemand die zich niet prettig voelt bij de keuze uit maar twee seksen. ‘Ik wil me niet laten categoriseren door ons systeem, dus heb ik ervoor gekozen geen gender aan te nemen. Je kunt me voor het gemak aanspreken in meervoudsvorm: “hen”’, zegt hen. Het afrofuturisme, een ideologisch sciencefictiongenre, spreekt Khan aan omdat het een toekomstbeeld idealiseert waarin zwarte mensen vrij zijn van racisme.
Black Lives Matter is begonnen als een statement. ‘We vechten tegen wat voelt als een systeem waarin een langzame genocide wordt gelegitimeerd door de politie. De politie zijn de “tanden” van dit systeem.’ In 2014 werd de politieagent Darren Wilson niet veroordeeld voor het doden van Mike Brown, een achttienjarige zwarte jongen uit Ferguson, Missouri. ‘Vanaf dat moment werd Black Lives Matter een ware mantra.’
De beweging verzet zich tegen een diepgewortelde ongelijkheid. ‘Als je de politie kunt bellen wanneer je in nood bent, is dat een wit privilege. Voor zwarte mensen geldt dat namelijk niet vanzelfsprekend’, zegt Khan. ‘De politie heeft racisme nodig om te kunnen werken. Als iemand geprofileerd wordt als crimineel is er geen overtreding nodig om diegene vervolgens te arresteren. Dat is een gebrek in het systeem. Als je je niet bewust bent van die ongelijkheid, dan ben je waarschijnlijk wit.’
Khan heeft geen geduld voor de meeste kritiek op Black Lives Matter. All Lives Matter? Khans ogen rollen als de leuze ter sprake komt. ’Wat is de beweging erachter en waar is de urgentie? En als alle levens ertoe doen, waarom vechten ze dan niet mee voor de onze?’
De vijf belangrijkste momenten voor Black Lives Matter van 2016 zijn volgens Khan gebeurtenissen waardoor vraagtekens gezet werden bij de huidige ongelijkheid en de witte norm.
De verkiezing van Kamala Harris
Kamala Harris is een Amerikaanse politica, Democraat en advocate die in 2016 verkozen is in de Senaat. Daarmee is Harris de eerste zwarte Indiaas-Amerikaanse vrouw in de politiek van de Verenigde Staten. ‘Ik wil vechten voor de waarheid, transparantie en het vertrouwen’, zegt Harris als antwoord op het politiegeweld waartegen Black Lives Matter protesteert. Khan zegt het een ‘pretty big deal’ voor Amerika te vinden, dat een vrouw uit een minderheidsgroep in een leidende positie zit.
‘Black Lives Matter is een beweging van vrouwen. Zwarte, homo- of transseksuele en queer vrouwen. De minderheden in de samenleving zijn naar mijn idee het meest geschikt om haar te leiden. Dit roept natuurlijk wat vragen op, maar als je erover nadenkt is het heel logisch. Minderheden zoals vrouwen in de seksindustrie weten wat ongelijkheid is en hoe het is om voor jezelf te moeten opkomen zonder de hulp en veiligheid van politie.’
#NoDAPL protest
Black Lives Matter heeft zich samen met protestanten vanuit de Standing Rock Indian Reservation en miljoenen Amerikanen ingezet tegen de bouw van de Dakota Access Pipeline. ‘Ook de strijd om milieu is vaak een gevecht waar inheemse en zwarte mensen aan de frontlinie staan. Als beweging erkennen we hoe bedreigend klimaatverandering is voor de wereld, ook omdat de zwarte en inheemse bevolking als eerste de dupe zijn van deze acties.’
In deze video legt Khan uit waarom Black Lives Matter aanwezig is bij het NoDAPL protest.
Ladies in formation
In april van 2016 brengt Beyoncé haar laatste album Lemonade uit. Na haar optreden in de pauze van de Super Bowl laaide in Amerika het debat over etniciteit opnieuw op. Vlak na het uitkomen van het album heeft een groep zwarte vrouwen een snelweg in Californië geblokkeerd, gekleed in zware kettingen om hun lichaam – geïnspireerd door de videoclip van het nummer Formation.
‘Cultureel gezien heeft het album van Beyoncé de Black Lives Matter-beweging kracht gegeven. Het is een kreet voor de bevrijding van zwarte vrouwen. Een populaire kreet.’
De aan 2016 verloren rolmodellen
In dezelfde maand van het openlijke protest van Beyoncé heeft Black Lives Matter een rolmodel verloren: Prince. ‘Behalve dat hij de beweging openlijk steunde was Prince iemand om tegen op te kijken als het gaat over zwarte emancipatie en daarnaast…’ Hen blijft een moment stil. ‘…er is een patroon te zien. Zwarte mensen gaan vaak op vroege leeftijd dood aan verkeerde diagnoses en slechte of geen toegang tot gezondheidszorg. Dat verlies doet iedere keer pijn.’
De witte backlash van Amerika
‘Het was bijzonder om de beweging te starten en groot te maken onder het presidentschap van Obama en het wordt een uitdaging om het door te zetten nu Trump president is. Hij won de verkiezingen omdat hij het witte nationalisme heeft belichaamd. We moeten inzien dat anno 2017 racisme niet enkel wordt geuit door iemand die in een KKK-outfit op straat loopt om zijn statement te maken.’
‘Waar zie je de beweging heen gaan?’ Een bedachtzame zucht en het zoethoutje wordt even op tafel gelegd in stand by. ‘Black Lives Matter gaat nergens heen’, zegt Khan uiteindelijk. ‘We blijven.’