De Russische annexatie van de Krim en de permanente onrust in Oekraïne hebben in het Westen langzamerhand een begin van paniek doen ontstaan. Na de Koude Oorlog heeft wat we toen de Vrije Wereld noemden bij gebrek aan de volgende globale tegenstander haar defensie verwaarloosd. In het begin werd dat in dit deel van de wereld als een geweldig voordeel beschouwd.
Ik herinner me een hoofdartikel in The New York Times, met de strekking dat nu voor het Westen de tijd gekomen was voor een zorgvuldige besteding van het peace dividend, de enorme kapitalen die niet meer aan de bewapening hoefden te worden besteed. Dat is een mislukking geworden, net als The New World Order die door George Bush senior werd uitgeroepen na de mislukte annexatie van Koeweit door Saddam Hoessein.
Sindsdien is de wereld verchaotiseerd. De Joegoslavische burgeroorlogen, de internationale kredietcrisis, in Amerika begonnen, tot Europa uitgebreid, en de twee mislukte oorlogen van Bush junior hebben de publieke opinie ingrijpend veranderd. In de Koude Oorlog waren beide partijen zo grondig mogelijk gepolariseerd. Daaraan hebben we een complete politieke cultuur te danken. Die is in ongeveer het afgelopen decennium verrassend snel afgebroken. En nu staat het Westen praktisch radeloos voor een nieuwe politieke en misschien militaire uitdaging.
Aan Poetin hebben we het te danken dat we een kwart eeuw na de val van de Muur weer onze herinneringen aan de Koude Oorlog ophalen. Van veel leidende politici maakt zich een alarmisme meester. De militaire macht van het Westen is onrustbarend verzwakt, laat de voormalige secretaris-generaal van de Navo, Jaap de Hoop Scheffer, in een interview met NRC Handelsblad weten. Het is hoog tijd dat we daar eens iets aan doen. The Economist maakt zich zorgen over de verandering van de politieke stemming in Rusland. In december is Dimitri Kisilev, chef van Poetins propaganda, de belangrijkste woordvoerder geworden. De toon is agressief, antiwesters, vijandig tegen homoseksuelen. Het past allemaal in het antiwesterse patroon zoals dat onder Poetin is gegroeid. En ten slotte wordt dit alles gedragen door het Russisch revanchisme, ontstaan na de nederlaag van de Sovjet-Unie.
Door de onvoltooide opstand in Oekraïne en de annexatie van de Krim zijn de internationale verhoudingen ontegenzeglijk drastisch veranderd. En wie rekening houdt met het zwartste scenario moet ook rekening houden met de mogelijkheid dat Poetin zich hierna met de Baltische staten zal gaan bezighouden. Dat zou dan een principiële stap verder zijn. Estland, Letland en Litouwen zijn leden van de Navo, en als er één lid wordt aangevallen, zal dat worden beschouwd als een aanval op het hele bondgenootschap. Is zo’n situatie in deze tijd nog denkbaar? En wat zouden we ons daarbij moeten voorstellen?
In de Koude Oorlog verdiepten politici en militairen zich in contingency planning. Ze stelden zich bij voorbaat mogelijke situaties voor waarin een snelle reactie geboden was. Het was een vak. Wordt het geen tijd om daar weer eens nieuw leven in te blazen? Veronderstellen we dat de problemen met Oekraïne tot voorlopige tevredenheid van Moskou zijn opgelost (ook al dankzij een overmaat van toegevendheid van het Westen) en dat Poetin daaruit het optimisme put om een campagne tegen bijvoorbeeld Estland te beginnen. Dan worden hier om te beginnen de inmiddels gebruikelijke reacties met meer klem herhaald. Het komt tot economische sancties, waarop Rusland tegenmaatregelen neemt. Het gevolg daarvan is dat hier de gasprijs stijgt. Dit is dan voor het eerst dat een westers publiek aan den lijve schade ondervindt van dat verre conflict. Intussen wordt er voor het eerst sinds jaren weer een zwaarder beroep op de strijdkrachten gedaan, niet om in een Afrikaans of Aziatisch land aan een vredesmacht deel te nemen, maar ter eventuele verdediging van het eigen werelddeel tegen een macht die ook modern bewapend is en waarschijnlijk geen gebrek heeft aan manschappen. Om te beginnen gaan de belastingen omhoog en wordt de dienstplicht weer ingevoerd.
Is dit een absurd scenario? Die vraag kunnen we niet beantwoorden omdat de motieven en de plannen van Poetin ons volslagen onbekend zijn. Maar wel kunnen we vermoeden dat de westerse samenleving de grootste moeite zou hebben om aan een dergelijke uitdaging te beantwoorden. We hebben andere problemen aan ons hoofd, zoals iedere dag in de media duidelijk wordt. We leven dicht bij huis, nu weer even in Deurne. Door onopgeloste binnenlandse problemen schuift onze publieke opinie langzaam naar rechts, waar een afkeer van de traditionele buitenlandse politiek heerst.
Europa wordt provinciaal. Zou Poetin dat weten?