«Jij bent door God gestuurd; alles van jou is belangrijk.» Dit zegt de vader tegen zijn zoon in Father and Son, de nieuwe film van de Russische regisseur Aleksandr Sokoerov. De woorden tekenen het leven van de oud-soldaat (Andrej Sjetinin) en zijn zoon (Aleksej Nejmysjev), die op een militaire academie zit in een havenstad in Rusland. Bevreemding en mysterie overheersen in hun relatie, net als in de film als geheel. Behalve inhoudelijk hult de regisseur zijn werk ook wat vorm betreft in ontwijkende metaforen, geschilderd op het scherm met licht en donker, met kleur en tekstuur. En het betekent allemaal iets. Het is aan de kijker het raadsel te ontfut selen.
Toen de film in 2003 in pre mière ging op het filmfestival van Cannes reageerde Sokoerov woedend op suggesties van critici dat de relatie tussen vader en zoon wel erg homo-erotisch zou zijn. Allemaal de schuld van westers decadent denken, fulmineerde de regisseur. Ongetwijfeld. En toch is het onmogelijk Sokoerovs film te zien zonder na te denken over de vreemde lichamelijk aantrekkingskracht tussen vader en zoon. In de fabelachtige openingsscène troost de vader de zoon wanneer die s nachts wakker wordt als gevolg van een nachtmerrie. In een beeldschakering van wisselende schaduwen ziet de kijker niet de gezichten van de personages, maar hun naakte, gespierde bovenlichamen. Het geluid is gedempt; zij fluisteren tegen elkaar. Het is een prachtig, intiem moment, maar «homo-erotiek» is de verkeerde interpretatie. Inderdaad, vader en zoon vinden soelaas in elkaars armen. Toch doet de vader hier niets meer en niets minder dan datgene wat hij deed sinds de geboorte van zijn zoon: hij pakt hem vast en troost hem. Dat de zoon nu tegen de twintig is, doet er niet toe. Hij is en blijft zijn zoon. Dat gegeven maakt het troosten niet tot een seksuele handeling, maar eerder tot een daad van pure liefde.
De sfeer van bevreemding gekoppeld aan de poëtische vormgeving geeft het werk iets typisch Russisch, iets van bij voorbeeld Andrej Tarkovski. Net als in Tarkovskis filmgedicht Solaris (1972) is de cameravoering in Father and Son soepel en langzaam. Sokoerov rekt zijn scènes uit en redigeert ritmisch, vaak op de maat van Tsjaikovski, die doorgaans zacht op de achtergrond hoorbaar is. Dat schept een hypnotiserend effect. De kijker waant zich in een droom die nooit lijkt te eindigen. En dat is goed, want Sokoerovs universum intrigeert. «Een vreemde stad», merkt een vriend van de zoon op als die hem rondleidt. Met ongewone perspectieven en vervormende camera lenzen buigt de regisseur de werkelijkheid om tot de nieuwe realiteit van zijn verhaal, als een dichter die taal verwerkt tot lyrische regels. Hierin toont Sokoerov zich een meester.
Een stapje verder: Father and Son is op ideologisch niveau een relevante, boeiende tekst. In de Russische maatschappij is het politieke paternalisme een constante ondertoon, bijvoorbeeld in de figuur van de Russische president. Zo blijft de vraag actueel of Vladimir Poetin de juiste leider voor het land is. Deze dingen resoneren in Sokoerovs film. Neem het feit dat de vader een oud-militair is. Diende hij in Afghanistan? En wordt zijn zoon nu op de academie klaargestoomd voor Tsjetsjenië? Of voor dienst tijdens een terroristische slachtpartij als Beslan?
Het is goed hierover na te denken bij het ervaren van de beeldpoëzie van Sokoerov. Want dan krijgen de woorden van vader tegenover zijn zoon meerwaarde. «Alles van jou is belangrijk.» Wat een verpletterende liefdesverklaring.
Te zien vanaf 21 oktober in het Filmmuseum te Amsterdam en in arthouses in Breda en Den Haag. Daarna elders in het land