‘America’s moeder liet zich door iedereen pakken. America’s moeder was er zelfs trots op dat ze seks had met zoveel verschillende mensen. Tegen de tijd dat America’s moeder America kreeg, wist ze dat zijn vader zo’n beetje iedere man in het hele land kon zijn. Ze wist dat America zou kunnen lijken op zo’n beetje elke man die ze ooit had ontmoet. Zo kwam het dat America’s moeder de naam America bedacht.’
America woont in Amerika: nu – als ‘niet-zwarte, niet-witte, niet-dit-of-dat-beetje-van-alles-door-elkaar bijna volwassen man’ – in Ridgeway, NY, in een woongroep bij een behandelingskliniek. Toen, als negenjarige, in het midden van New York City, in het midden van ‘het park’, in het midden van het gras. Iedere dag wachtend tot zijn (toenmalige) onbekende beschermengel klaar was met zijn ‘verkoopronde’. En daarvoor, vóór toen, in Nyack, New York en weer Nyack: bij zijn pleegmoeder Mrs. Harper en haar halfbroer Browning. Bij zijn twee eigen halfbroers en terug bij Mrs. Harper. Totdat Brownings wodkacola’s en handtastelijkheden hem te veel werden, hij de man in brand stak en terug naar New York City vluchtte. Naar het midden van het midden. Negen jaar oud.
Welkom! Welkom in de United States of America, het land van de onbegrensde mogelijkheden. Welkom bij de eerste vier van ‘Made in the U.S.A.’: boeken die volgens uitgeverij Lemniscaat het beste uit de Amerikaanse jongerenliteratuur van nu tonen en de volle geografische breedte van de Verenigde Staten bestrijken en dus de (geografische) diversiteit van het land weerspiegelen.
Inderdaad, na het bezoek aan America’s New York State uit E.R. Franks gelijknamige boek neemt Connor Kane uit E.L. Koningsburgs Silent to the Bone je mee naar de jeugdinrichting van Clarion County, Pennsylvania, waar hij zijn van kindermishandeling beschuldigde en van zijn spraakvermogen beroofde vriend Branwell Zamborska aan het praten hoopt te krijgen. Vervolgens reis je in Right behind You van Gail Giles met Kip McFarland vanuit een gesloten inrichting voor jeugddelinquenten in Alaska, via Indiana naar Texas, waar hij als Wade zijn verleden definitief achter zich probeert te laten (als negenjarige stak hij een zevenjarige in brand vanwege een honkbalhandschoen). Om daarna in Jordan Sonnenblicks Drums, Girls & Dangerous Pie weer terug te keren naar Pennsylvania: deze keer ‘op bezoek’ bij de fabuleus drummende dertienjarige Steven en zijn aan acute leukemie lijdende vijfjarige broertje, afwisselend in een plattelandsstadje en Philadelphia’s kinderziekenhuis.
Deze made-in-the-USA-verhalen doen enigszins denken aan de Nederlandse ‘Slashboeken’: een reeks die dit jaar van start is gegaan met als uitgangspunt ingrijpende waargebeurde levensverhalen van jongeren. Doel van deze door Edward van der Vendel geïnitieerde serie is de maatschappelijke werkelijkheid zodanig zichtbaar te maken in de Nederlandse jeugdliteratuur dat het heilige leesvuur bij jongeren als vanzelf wordt ontstoken en ze vervolgens enthousiast worden voor de ‘grote’ literatuur.
Cultuuroverdracht lijkt voor de made-in-the-USA-auteurs en hun uitgevers van minder belang, getuige een artikel met de veelzeggende kop Young Readers, Harsh Reality, dat enkele jaren geleden in The New York Times verscheen. Daaruit spreekt dat de ‘makers’ van 21ste-eeuwse Amerikaanse adolescentenliteratuur het vooral als hun morele verantwoordelijkheid zien kinderen te tonen waartoe de Amerikaanse rauwe meedogenloze werkelijkheid kan leiden: ‘Literature is not supposed to be undisturbing. Why make reading the most insipid part of a teenager’s life? (…) Show the dark side, and then engage the child in the discussion’, luidt hun motto. ‘Show the young that they have choices between right and wrong, no matter how grim the circumstances.’
Deze on-Nederlandse mix van educatie, moraliteit en literatuur overtuigt moeiteloos. De voorkeur van de vier ‘made-in-the-USA-auteurs’ voor Amerikaanse jongeren die grotendeels bezig zijn met overleven in een hardvochtige wereld resulteert in roerende, niets ontziende recht-voor-zijn-raap-literatuur, die ook voor volwassenen de moeite van het lezen waard is.
Hun stijl is sober, bijna zakelijk, soms fragmentarisch (America), passend bij een werkelijkheid die door geen enkele betovering kan worden verzacht en die wij in Nederland niet kennen. Beeldspraak wordt alleen toegepast wanneer het de taal van de straat niet tegenwerkt en echt meerwaarde heeft. Zoals in Right behind You, wanneer Kip als Wade beseft dat hij door het indertijd in brand steken van zijn buurjongetje (aangezet door jaloezie en rouw om zijn overleden moeder) gevangen zit in zijn leven – want wie zal achter hem staan als hij zijn ware identiteit onthult? – en ‘als een hamster in een looprad naar nergens loopt’.
Alle vier de verhalen worden verteld vanuit het veelal sceptische perspectief van de hoofdpersoon. Soms leidt dit tot (wrange) humor (Drums, Girls & Dangerous Pie), wat niet betekent dat de verhalen daardoor makkelijk lezen: de tijd springt heen en weer tussen ‘toen’ en ‘nu’ (America). Het verhaal blijkt een opgetekend verhaal in een verhaal, met twee vertellers (Right behind You). Of een zwijgende hoofdpersoon draagt een ingewikkelde mystery-novel (Silent to the Bone).
Bovendien vermijden de auteurs – gelukkig – woorden als kindermishandeling (Silent to the Bone) en seksueel misbruik (America). Het gaat ze niet om het benoemen van wantoestanden, maar om de existentiële strijd die de hoofdpersonages in stilte (Silent to the Bone) en alleen moeten leveren: geen ‘probleemboeken’ Nederlandse stijl dus. Geen overdosis sentiment. Geen tranentrekkers, maar volwaardige (adolescenten)literatuur, terecht gelabeld met ‘made in the U.S.A.’: de confrontatie met de Amerikaanse zelfredzaamheid is een heftige. Hoop doet leven, maar blijkt onvoldoende om te overleven in het land waar ze dromen verkopen.