Jakarta – De rechters van het International People’s Tribunal (IPT ’65), in november in Den Haag begonnen, acht de Indonesische overheid verantwoordelijk voor misdaden tegen de menselijkheid, oftewel de massamoord op ten minste vierhonderdduizend (vermeende) communisten na de coup van generaal Soeharto in 1965.
Op grond van getuigenissen van slachtoffers, onderzoekers en documenten meent de jury alle onderdelen van de aanklacht bewezen: moord, slavernij, gevangenneming, marteling, seksueel geweld, vervolging, gedwongen verdwijning en medeplichtigheid van de VS, Australië en het Verenigd Koninkrijk; de VS voor de levering van geld, wapens en communicatieapparatuur, Australië en de Britten wegens valse propaganda die de jacht op alles wat naar communisme rook nog aanwakkerde. Nederland ontbreekt in het rapport, al was het wel degelijk op de hoogte van de ‘klap aan de communisten’, getuige de brief van toenmalig ambassadeur Schiff in Jakarta.
Jury-president Zak Yacoob adviseerde de Indonesische regering dringend onderzoek te doen naar de feiten, juridische vervolging in te stellen, spijt te betuigen en slachtoffers en nabestaanden te compenseren. Antropologe Saskia Wieringa, mede-initiatiefneemster en motor achter het Internationale Volkstribunaal, was net als de aanwezige slachtoffers ‘ontroerd’ door het oordeel. De rechters hebben sommige schendingen van de mensenrechten als genocide aangemerkt. Ook al heeft het tribunaal niet de juridische status van een VN-tribunaal, dit geeft gewicht, zegt Wieringa. ‘We presenteren het oordeel nu eerst aan de Nationale Mensenrechtencommissie in Jakarta, dan maken we de zaak volgend jaar april aanhangig tijdens de periodieke VN-beoordeling van Indonesië in Genève en via het Mensenrechtencomité daar willen we het oordeel laten overnemen door het internationaal VN-verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Daarna kunnen we in 2018 naar de VN in New York.’ Het zou allemaal niet nodig zijn als Indonesië de aanbevelingen van IPT ’65 zou overnemen. Maar in navolging van president Jokowi eerder dit jaar liet de minister van Justitie Luhut Panjaitan in een eerste reactie aan The Jakarta Post weten geen gehoor te geven aan het advies van de buitenlandse rechters. Het land beschikt immers over een eigen rechtssysteem. De regering zal ook geen excuses maken aan slachtoffers en nabestaanden.
Het is nog een lange weg naar de VN in New York in 2018. Maar Nederland zal zitting nemen in de Veiligheidsraad en zou politieke druk kunnen uitoefenen.