Barcelona - Onderzoeken bevestigen het keer op keer: de Spaanse rechtspraak is een bolwerk van conservatisme. Toch komen juist uit Spanje interessante bijdragen op het gebied van de justitiële vernieuwing. Neem de rechtszaak zonder rechter. In Madrid blijkt dit al behoorlijk ingeburgerd. Eén op de vijf vonnissen wordt daar uitgesproken door rechters die geen rechter zijn. Deze invalkrachten in toga hebben ooit hun doctoraalexamen rechten gehaald, dat wel. Maar dat is iets anders dan jarenlang blokken voor het zware rechtersexamen en dat ook nog eens met goed gevolg afleggen.
Verontrustender is de rechtszaak zonder misdrijf. Dat ondergaan vijf directieleden van de Baskische krant Egunkaria. Volgens de openbaar aanklager is er geen misdrijf; zeven jaar gerechtelijk onderzoek heeft geen enkel deugdelijk bewijs tegen de verdachten opgeleverd. Seponeren dus, zegt het Openbaar Ministerie. Toch kunnen de Baskische krantenmakers twaalf jaar cel krijgen. Hoe kan dat? Om te beginnen moet iemand bij de politie op het idee komen dat een krant in de Baskische taal wel eens een instrument van de Eta zou kunnen zijn, en dus een terroristische organisatie. Dan is er een rechter nodig bij de Audiencia Nacional, het hof voor terreurzaken in Madrid, die brood ziet in de zaak - in dit geval onderzoeksrechter Juan del Olmo. In 2003 gelastte hij de ‘preventieve sluiting’ van Egunkaria. Eigenlijk kan dat niet, zeggen critici. De grondwet staat de sluiting van een krant alleen toe na een strafrechtelijke veroordeling of tijdens de uitzonderingstoestand. Toch gaat de krant dicht.
Wie het OM-rapport leest over het gerechtelijk onderzoek in de zaak-Egunkaria krijgt de indruk van een wanhopige zoektocht naar een stok om de hond mee te slaan. Eerst proberen rechter Del Olmo en de Guardia Civil aan te tonen dat de krant de Eta financiert. Dat mislukt. Dan volgt de beschuldiging dat Egunkaria een instrument is om de doelen van de Eta te bereiken. Mislukt ook. Vervolgens: Eta bepaalt wie de hoofdredacteur is. Het ondersteunende document is niet meer dan een tekst waarin de Eta-leiding zegt de nieuwe hoofdredacteur Martxelo Otamendi ‘niet goed te kennen’.
De Eta-leiding heeft een mening over alles en iedereen in Baskenland. Sommigen verwarren dit met een effectieve controle van de Eta of zelfs met onderwerping van serieuze journalisten als Otamendi aan de terreurbende. Ondanks de zwakte van de bewijzen kan het Otamendi en de zijnen duur komen te staan. De ultrarechtse pressiegroep die de rol van volksaanklager speelt in het proces heeft al gewaarschuwd: als er geen veroordeling komt, kost dat de staat zestig miljoen euro aan schadevergoeding.