Al jaren wordt het als duivels dilemma beschouwd: mensen in nood moeten van de verdrinkingsdood worden gered, maar de aanwezigheid van reddingsschepen zou hen ook aanmoedigen in bootjes te stappen. Algemeen wordt aangenomen dat reddingsmissies een pullfactor zijn voor illegale migratie naar Europa. Mare Nostrum, de Italiaanse operatie van de marine en de kustwacht, opgericht in 2013 om zowel de grens te bewaken als migranten te redden, werd na een jaar vanwege deze kritiek opgeheven. Ook de Europese missies Triton en Themis werden om deze reden afgeblazen, en begin dit jaar Sophia.

Een keur aan maatschappelijke organisaties sprong in dit gat, zij hebben tussen 2014 en oktober 2019 115.000 migranten van de verdrinkingsdood gered. Maar ook zij liggen onder vuur. Schepen van Sea-Watch en Mediterranea dobberen soms weken rond op zee met honderden migranten aan boord en kapiteins lopen het risico op hoge boetes.

De Italiaanse onderzoekers Matteo Villa en Eugenio Cusumano van het Europese University Institute laten in hun rapport ‘Sea rescue NGOs : a pull factor of irregular migration?’ voor het eerst zien dat het vermeende verband tussen de aanwezigheid van reddingsschepen en het aantal mensen dat vertrekt vanaf de Libische kust niet is te vinden. Ze hebben systematisch dataonderzoek gedaan, met behulp van gegevens van het iom, de VN-vluchtelingenorganisatie unhcr en de Italiaanse kustwacht in de periode van 2014 tot oktober 2019. De onderzoekers vonden een sterk verband met de weersomstandigheden: hoe beter het weer, hoe meer boten er op een dag vertrokken. Ook zagen ze dat de politieke instabiliteit in Libië het aantal oversteken beïnvloedde, evenals de deal tussen de Italiaanse regering en de Libische militie in 2017. Maar ze vonden geen enkele correlatie met wel of niet aanwezige reddingsschepen, eerder was die relatie negatief: als er meer zoek- en reddingsacties op zee waren, waren er minder vertrekken.

‘Dit effent de weg naar pragmatisch beleid dat zowel levens op zee kan redden als niet-gedetecteerde aankomsten kan voorkomen’, schrijven Villa en Cusumano in hun onderzoeksrapport. ‘Er zou bijvoorbeeld overwogen moeten worden om missies die reddingsoperaties en grensbewaking combineren, zoals Mare Nostrum, te herintroduceren.’

Het aantal in 2019 getelde doden en vermisten op de Middellandse Zee was deze week, volgens het Missing Migrants Project (IOM): 1136