Het Klimaatakkoord dat dit kabinet wil afsluiten laat nog even op zich wachten. Al te lang mag dat wachten echter niet duren. Want voor bijvoorbeeld zoiets als het plannen van nieuwe wegen moeten de ontwerpers nu al weten met hoeveel auto’s ze in de toekomst rekening moeten houden. Daarom moet al op korte termijn duidelijk zijn of en zo ja hoe de overheid het autoverkeer gaat terugdringen. En of nieuwe wegen dus wel nodig zijn.
De aanleg van een nieuwe weg vergt ver vooruitkijken. En in de spiegels, hoor ik mijn rij-instructeur nog zeggen. Bij de vvd hebben ze dat ook geleerd. De ervaring met het gedeeltelijk afschaffen van het reiskostenforfait, waartegen de partijleden in 1989 in opstand kwamen, zijn de liberalen na bijna dertig jaar nog niet vergeten. Het leidde toen tot de val van het tweede kabinet-Lubbers. Het trauma over de interne opstand tegen het aanpakken van de auto zit zo diep dat de liberalen in het regeerakkoord van het derde kabinet van hun partijleider Mark Rutte hebben laten opnemen dat er in deze kabinetsperiode geen sprake kan zijn van het invoeren van rekening rijden. Opstand voorlopig bezworen, lijkt dan.
Maar nu het vooruitkijken. In datzelfde regeerakkoord staat ook dat ernaar wordt gestreefd dat over iets meer dan tien jaar alle nieuwe auto’s emissieloos zijn. Elektrische auto’s hebben dus de toekomst. De huidige aanschafsubsidie op die auto’s verdwijnt dan wel stapje voor stapje. Uitfaseren heet dat in het regeerakkoord, want waarom zou je nog iets subsidiëren dat het nieuwe normaal is. De elektrische auto lijkt daardoor duurder te zullen worden. Dat zou echter wel eens flink mee kunnen vallen. Want het nieuwe van de auto raakt er langzaam maar zeker vanaf, waardoor de productiekosten en dus ook de aanschafprijs omlaag kunnen.
En dan komen die nieuwe wegen om de hoek kijken. Heb je eenmaal een elektrische auto, dan is het rijden daarin veel goedkoper dan rijden op benzine of diesel. Er zit namelijk geen accijns op elektriciteit. Dus zal het autogebruik stijgen. Voor een extra keertje naar oma. Om even boodschappen te doen zodat je die zware tassen niet hoeft te dragen. En waarom zou je door de regen met de fiets naar het station gaan als je ook met de auto naar het werk kunt? Tenslotte doe je de luchtkwaliteit er geen kwaad mee.
De luchtkwaliteit mogelijk niet nee, al hangt dat ervan af hoe de elektriciteit wordt opgewekt. Maar ook als dat met een schone energiebron is, dan nog kan de toename van het autoverkeer tot problemen leiden. Of er komen nieuwe wegen, waardoor er nog meer asfalt komt en daardoor natuur moet verdwijnen. Komen die nieuwe wegen er niet, dan neemt het fileprobleem toe. Omdat er nu al gepland moet worden voor het toekomstige wegennet is daarom de vraag aan het huidige kabinet dus: wat verkiest u, minder natuur of meer files? d66 en ChristenUnie kunnen gezien hun uitgangspunten niet voor minder natuur kiezen. En als het cda aan het rentmeesterschap denkt, die partij eigenlijk ook niet.
Je kunt je natuurlijk afvragen of die files echt een probleem zijn. Want waarom gaan mensen er nog steeds in staan? Een antwoord is misschien wel: omdat gemiddeld genomen auto rijden in de spits niet langzamer is dan reizen met het openbaar vervoer. Als de files echt een probleem zouden zijn, dan had de overheid waarschijnlijk al lang maatregelen genomen. Onder druk van het bedrijfsleven dat zijn vrachtvervoer ziet stilstaan en bij de vvd aanklopt voor hulp.
Met de toename van het aantal elektrische auto’s en de daarin gereden kilometers kan de huidige filedruk echter nog groter worden. Wat in ieder geval groter zal worden, is de inkomstenderving bij de overheid. Minder en minder benzineauto’s, minder en minder accijns, dan ook minder en minder geld dat de schatkist in stroomt voor het onderhoud van wegen en bruggen. Files en inkomstenderving samen zullen het welhaast onvermijdelijk maken dat er een prijs komt per gereden kilometers.
De volgende vraag is dan hoe. In heel Nederland op alle wegen en alle tijdstippen? Of alleen op volle snelwegen en in de spitsuren? Met het eerste belast je ook het ritje in het weekeinde naar oma. Ook zal dan moeten worden nagedacht bij welke prijs die ritjes minder worden, en dit leidt tot eenzaamheid van oma. Mobiliteit is meer dan vervuiling en blik in de woonstraat, het draagt ook op een positieve manier bij aan onze samenleving. Daar komt nog eens bij dat je met een algemene heffing per kilometer het fileprobleem niet oplost.
Als de overheid natuur wil behouden, inkomsten wil ontvangen én ook de congestie op de wegen wil tegengaan, lijkt er uiteindelijk maar één voor de hand liggende keuze te zijn: een spitsheffing. Die helpt dan wel weer alleen als tegelijkertijd de vergoeding van de werkgever voor het woon-werkverkeer wordt belast. Anders voelen automobilisten de pijn niet in hun portemonnee en blijven ze gewoon met hun weliswaar schone voertuig in de spits naar het werk gaan.
Een gemakkelijk verhaal is het niet. Maar ook de liberalen zullen daar echt nu al over na moeten denken. En hun eigen gelederen zullen eraan moeten wennen dat te lang in de achteruitkijkspiegels kijken ongelukken kan veroorzaken. Want linksom of rechtsom, de rekening zal betaald moeten worden. Vrij rijden bestaat niet.