Laten we het over de kleding van Robert Mueller hebben. Op iedere foto van de man die de Rusland-onderzoeken uitvoerde heeft hij hetzelfde overhemd aan: wit, button-down en van Oxford-stof. Het komt van Brooks Brothers, dezelfde kledingzaak waar Mueller ook zijn pakken (altijd donker) koopt. Ooit was button-down een Brits sporthemd, waarbij de knoopjes dienden om de kraag op zijn plek te houden. Nu is het een Amerikaans icoon, verwijzend naar de Oude Wereld, maar gedragen in de Nieuwe. Ik stel me Muellers garderobekast voor, met een lange rij identieke hemden. Andy Warhol kocht van zijn eerste salarisstrook honderd witte button-downs bij Brooks Brothers. Ook hij hield van de degelijke onkreukbaarheid (de stevige Oxford-stof is ook kreukbestendiger dan veel ander katoen) van dit Amerikaanse uniform.
Mueller sprak zo via zijn kleding, al was het maar omdat zijn lippen op elkaar bleven in de twee jaar waarin hij honderden getuigen hoorde. Maar nu heeft hij dan toch gesproken. De man over wie vooral gepraat wérd, gaf op woensdag 29 mei een plotselinge persconferentie. Verslaggevend Amerika sloeg een witte pagina in de opschrijfboekjes open, Trump en zijn directe medewerkers verzamelden zich in het Witte Huis om Muellers verklaring te volgen.
Anticipatie. Zou hij iets zeggen over het vermeende verschil van inzicht tussen hem en William Barr, Trumps minister van Justitie, over hoe de conclusies van de Rusland-onderzoeken moesten worden geïnterpreteerd? Of greep Mueller nu plotseling naar de microfoon omdat het verhaal rondzong dat hij op het punt had gestaan om Trump aan te klagen wegens obstructie van de rechtsgang? Dat beweert althans de journalist Michael Wolff in zijn nog te verschijnen boek dat nieuwe onthullingen over het Witte Huis belooft.
Maar loslippigheid zou niet des Muellers zijn, en ook deze keer brak hij niet uit zijn rol van formele feitenvorser. Mueller sprak kort en zakelijk. Hij had zelf het initiatief genomen voor een publieke verklaring, zijn team en het ministerie van Justitie hadden uitstekend werk gedaan en alles wat hij te zeggen had stond in zijn rapport. Wie wil weten wat Mueller denkt over de Russische inmenging in de presidentsverkiezingen en pogingen van Trump om het onderzoek daarnaar te frustreren, moest de 448 pagina’s maar lezen. Als het Congres zou besluiten hem op te trommelen voor verhoor, zo waarschuwde Mueller, dan zou hij simpelweg voorlezen. ‘Het rapport is mijn verklaring’, zei hij.
Mueller had dus niks te nieuws te vertellen, maar toch was zijn eerste (en waarschijnlijk enige) openbare optreden een gebeurtenis van belang. De informatie kwam nu uit de directe bron. De Washington Post drukte zelfs zijn volledige toespraak af. Daarin onderstreepte Mueller nog eens zijn twee belangrijkste conclusies: in 2016 heeft Rusland een omvangrijke campagne opgezet om de presidentsverkiezingen te beïnvloeden, met als doel Trump te helpen en Hillary Clinton te schaden. Mueller zei dit herhaaldelijk en voegde een patriottistische voetnoot toe. Een buitenlandse mogendheid die verkiezingen verstoort ‘zou iedere Amerikaan zorgen moet baren’.
Wat betreft Trump: ‘Als we met zekerheid konden zeggen dat de president geen misdrijf heeft begaan, dan zouden we dat gezegd hebben’, aldus Mueller. Dit punt kan niet vaak genoeg herhaald worden, zo leek ook Mueller te denken. Zijn rapport pleit de president niet vrij, maar laat het aan anderen om een oordeel te vellen. De kiezer in 2020 en het Congres eerder, als het daar aanleiding toe ziet op basis van de feiten die Mueller eerder presenteerde. De speciaal aanklager toonde zich zo de zeldzame ambtsdrager die nog liever zijn tong eraf bijt dan officiële procedure en institutionele opdeling van bevoegdheden geweld aan te doen.
Ook zijn beslissing om Trump niet aan te klagen was een oordeel ingegeven door formalisme. De regels van zijn opdrachtgever, het ministerie van Justitie, schrijven voor dat een zittend president niet kan worden aangeklaagd, zo legde hij uit. En dus zou Mueller waarschijnlijk nog geen aanklacht tegen Trump hebben ingediend als de president iemand op klaarlichte dag in een drukke straat had doodgeschoten, om Trumps eigen voorbeeld te gebruiken.
Toch had Mueller ook hier een kleine toevoeging. Een aanklacht tegen Trump zou wat hem betreft niet ‘fair’ zijn omdat er voorlopig geen gelegenheid zou komen om die te laten beoordelen door een onafhankelijke rechter. Mede daarom zag Mueller ervan af. Ook Amerika kent de archetypische gentleman die ‘fair’ boven alles stelt, ook boven een gewichtige politieke kwestie die de toekomst van het machtigste land ter wereld bepaalt.
En zo toonde Mueller zich even onkreukbaar als zijn hemden. Hij was de Salomon die moest oordelen over het meest netelige dossier dat Amerika in tijden gezien heeft. Hij belichaamde de rust die nodig was om die rol geloofwaardig te kunnen spelen. In een tijd waarin alle politiek intens persoonlijk is, slaagde Mueller erin zijn persoonlijkheid ondergeschikt te maken aan wat alleen op papier en in de hoofden van mensen bestaat: normen. Het was moeilijk hem te wantrouwen omdat hij staat voor waar een groot deel van Amerika naar hunkert: betrouwbaarheid en beheerstheid. Eigenschappen die nog eens worden onderstreept door Muellers keurige zijscheiding en door zijn handdruk, waarvan je weet dat die ferm is, ook al heb je de man nooit de hand geschud.
De Washington Post publiceerde vorig jaar mijn favoriete Mueller-stuk. Een dubbelprofiel van Donald J. Trump en Robert Swan Mueller III, zoals hij volledig heet. ‘Twee zonen die opgroeiden in weelde, in families die gewend waren aan macht. Ze groeiden op om leiders te zijn’, schreef de krant. ‘De een is beleefd en gereserveerd, de ander is uitbundig en brutaal. De een koos een pad dat wegleidde van meer rijkdom, de ander deed alles om zijn vermogen te vergroten.’ Ik zou de Netflix-serie zeker kijken. Inderdaad kan het verschil tussen Trump en Mueller niet groter zijn.
Een van de twee treedt nu weer op de achtergrond en laat daarmee het Rusland-dossier aan het Congres. De ander klaagde. ‘Ik denk dat Mueller een echte never Trumper is. Hij is iemand die Donald Trump niet mocht’. Aldus Donald Trumps reactie op Muellers toelichting. Het zijn dit soort opmerkingen die verklaren waarom de een president werd en de ander het materiaal levert om de president ter verantwoording te roepen.