Voor epische omschrijvingen van de gemeenteraadsverkiezingen moest je dit jaar bij Leefbaar Rotterdam zijn. Lijsttrekker Joost Eerdmans omschreef 21 maart als een ‘referendum over onze identiteit’ en waarschuwde voor een ‘Mekka aan de Maas’. Toen woensdagavond uit de eerste exitpolls bleek dat Leefbaar met elf zetels de grootste blijft en de PVV op twee bleef steken, heette Rotterdam al ‘het Waterloo van Wilders’.

En inderdaad, Rotterdammers straften de anti-campagne van Wilders af. Zijn partij deed in dertig gemeenten mee, maar juist op de stad waar Wilders eerder als grootste uit de bus kwam, beet hij zijn tanden stuk. Een paar agendapuntjes op een A4, een lijsttrekker die niet op komt dagen bij debatten en door elke discussie ‘islam’ roept: het kon Rotterdamse kiezers niet overtuigen.

Dat betekent niet dat Wilders geen invloed had op de verkiezingen. Heel Nederland keek naar Rotterdam, en dat kwam vooral door de PVV. Met Denk en het verbond tussen Leefbaar en Forum voor Democratie erbij was de landelijke politiek in Rotterdam als enige stad compleet vertegenwoordigd.

Identiteitsstrijders

En juist die landelijke nieuwkomers zetten de toon. De verkiezingen gingen vooral over identiteit en religie. Andere partijen deden hun best de aandacht te verleggen naar thema’s als armoede, wonen en zorg. Maar het waren de identiteitsstrijders die elkaar opzochten en de aandacht opslokten. Zoals Denk, dat zich als een teek in Leefbaar en de PVV vast zoog. Leefbaar, tussen verkiezingen door een plooibare en pragmatische ‘pluchepartij’, liet zich door de PVV en Denk verleiden tot een felle campagne over de Nederlandse identiteit, het weren van halal-slagers en de registratie van imams. Ook andere partijen lieten zich meeslepen. Nida hing de stad vol verwarrende posters waarop de partij zich afzette tegen Wilders, Eerdmans en Baudet. D66 sloot zelfs de huidige coalitiepartner Leefbaar uit vanwege de samenwerking met Baudet.

Zo trok een handjevol partijen de aandacht, terwijl er dit jaar twintig op het stembiljet stonden: dubbel zo veel als in 2010. Iedere bevolkingsgroep lijkt bediend: van ouderen- tot jongerenpartij en van Nida tot Ubuntu Connected Front. Waartoe dat leidt? In ieder geval niet tot een veel hogere opkomst. Dit jaar stemde 46,8 procent van de kiesgerechtigden tegenover 45,1 procent in 2014. ‘Teleurstellend’, vond burgemeester Aboutaleb.

Wel leidde het tot een versplinterde raad met daarin dertien partijen. Leefbaar verloor drie zetels maar blijft de grootste; de winnaars zijn te klein om hun stempel op een nieuw college te drukken. GroenLinks (5) verdubbelde ruim, maar kon de resultaten van de partij in Utrecht en Amsterdam niet evenaren. De VVD (5) won, maar was hier vorig jaar bij Kamerverkiezingen nog de grootste en kon de landelijke successen in Rotterdam niet echt verzilveren. Ook D66 en PvdA behaalden vijf zetels.

Het kwam niet echt van de grond

Wat vooral duidelijk werd: in tijden van identiteitspolitiek en splinterpartijtjes kom je er als traditionele partij met een doorwrocht programma niet meer tussen. PvdA en SP gingen hard onderuit. De verkiezingen gingen vooral over identiteit en religie, verklaarde SP-voorman Leo de Kleijn het onverwachte verlies (van 5 naar 2) gisterenavond. Thema’s als armoede, wonen en zorg, waarover ‘de mensen in de wijken’ zich volgens hem zorgen maken, kwamen nauwelijks aan bod. Wat ook niet bijdroeg aan de zichtbaarheid was dat de SP geen uitnodiging ontving voor de debatten bij Pauw en Nieuwsuur, al was die partij aanvankelijk de op één na grootste in de peilingen.

In landelijke – en zelfs in internationale – media werden vooral de vermeende tegenstellingen in de stad flink uitvergroot. Ook daar was het integratie en identiteit wat de klok sloeg. Terwijl wij de afgelopen weken in de stad eigenlijk veel inhoudelijke debatten zagen tussen goede lijsttrekkers. Drukbezochte discussies over ‘sterke schouders’ en armoede, en jongerendebatten over de patseraanpak en geld voor cultuur.

Voor het eerst ging het bij de verkiezingen in de smerigste stad van Nederland echt over duurzaamheid. Nota bene de nieuwe VVD-voorman Vincent Karremans – een van de verrassingen – zette ‘duurzaamheidspartij’ D66 een hak door meteen boven op een initiatief van burgers en bedrijven voor een schonere economie te springen. GroenLinks, Partij voor de Dieren en D66 willen dat de gemeente als aandeelhouder haar invloed bij het Havenbedrijf gebruikt om de industrie te verduurzamen.

De aandacht voor armoede en betaalbaar wonen weerspiegelde een stad in verandering. Een tandem van Leo de Kleijn en de ontwapenende Ellen Verkoelen van 50Plus (één zetel), dat zich in Rotterdam soms als een SP voor senioren ontpopte, discussieerde met CDA-lijsttrekker en wethouder Sven de Langen tijdens het ‘AD’-debat over de ‘middeldure woningen’ waarover het ook in de andere grote steden zo vaak gaat. Zijn verpleegsters en agenten inderdaad de doelgroep voor woningen van zevenhonderd tot duizend euro huur per maand? De PvdA bleef erop hameren dat het succes van Rotterdam niet eerlijk verdeeld wordt: nog steeds groeit één op de vier kinderen op in armoede. Voorzichtig hintte die partij ook op nieuwe Melkertbanen.

En toch kwam de verkiezingsstrijd maar niet echt van de grond. Inhoudelijk dan, de verkiezingsdynamiek stond vast. Want ook de linkse partijen werden meegezogen in de identiteitsstrijd. Een vier jaar oude tweet die door ‘Nieuwsuur’-redacteuren in Hilversum werd opgerakeld beëindigde een ‘links verbond’ tussen GroenLinks, Nida, PvdA en SP. Het ‘links-islamitisch’ pact zoals Leefbaar het al snel noemde, leverde die partijen in de peilingen geen zetelwinst op en bleek juist olie op het identiteitsvuurtje.

Kemphanen en aangiften

Om aandacht zat Rotterdam niet verlegen. NOS, ‘de Volkskrant’ en ‘Trouw’ stationeerden hier redacteuren die hun ogen uitkeken ‘op Zuid’. Het ‘Rotterdam-debat’ bij ‘Pauw’ trok meer kijkers dan er Rotterdammers zijn.

Het probleem van al die aandacht was dat van tevoren eigenlijk al vaststond waar de Rotterdamse verkiezingen over zouden gaan. Het gepolariseerde Rotterdam met meer dan 170 nationaliteiten zou de identiteitspolitieke freefight van de Kamerverkiezingen van vorig jaar nog eens dunnetjes overdoen. Het script leek al geschreven, met uitgekiende kemphaangevechten en goed getimede controverses.

Te midden van al die landelijke aandacht bleek het onmogelijk om echt lokale verkiezingen te hebben. Aan het begin van de campagne spraken wij een VVD-kandidaatraadslid dat toen nog voorspelde dat het onderzoek naar de uit de klauwen gelopen Hoekse Lijn (de Noord/Zuidlijn van Rotterdam) alles zou veranderen. Na weken identiteit en migratie zouden we het eindelijk over goed bestuur gaan hebben, hoopte hij. Het onderzoek kostte een wethouder de kop, maar verder?

Nee, dan Denk en PVV. Die zetten de toon. Dat begon met het één-tweetje voor de Essalam-moskee op Zuid, waar Geert Wilders zijn lijsttrekker bekendmaakte. Onverwacht kondigde Denk op diezelfde plek, maar net iets eerder, aan ook mee te doen. Het laatste één-tweetje kwam na het RTV Rijnmond-debat op zondag, toen lijsttrekkers Stephan van Baarle (Denk) en Maurice Meeuwissen (PVV) ook maar aangifte tegen elkaar deden – vanwege iets met Joseph Goebbels en verkrachtingen uit naam van de islam. Debatten als spektakelshows, met stuntjes die vooral de eigen achterban bedienen.

Misschien is daarom niet de versnippering het probleem, maar de verhoudingen die uit politiek opportunisme zo op scherp zijn gezet dat onderlinge relaties verzuurden. De verschillen tussen de partijen zijn op veel thema’s niet zo groot dat ze er samen niet uit gaan komen. Maar je onderhandelt toch net wat minder onbevangen als de collega van de grootste partij, Baudet dus, net alle lokale linkse partijen als ‘herpes‘ heeft omschreven. In tijden van ‘non-stop campagnes’ is er bovendien steeds weer een relletje of ferm statement in de raad nodig om de achterban via sociale media te bedienen. Dat belooft weinig goeds voor de komende vier jaar.

En zo houden we toch een vieze smaak over aan deze verkiezingen. Want hoe fanatiek de debatten in de zaaltjes ook werden gevoerd, hoeveel pagina’s partijprogramma ook zijn vol geschreven met goede ideeën: uiteindelijk is moddergooien de strategie die beloond wordt en keken we naar een landelijke show met Rotterdam als decor.

Dit artikel verscheen eerder op Vers Beton, de website voor de harddenkende Rotterdammer en bron voor al het Rotterdamse verkiezingsnieuws. Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.