Zo was de reactie van premier Rutte op het nieuws dat buitenlandse regeringsleiders onder de Amerikaanse tap zaten lauwtjes. Hij ging er niet vanuit dat de Amerikanen ook bij hem luistervinkje speelden. Dat is fijn, meneer de president. Hoe staat het met de andere zeventien miljoen inwoners van Nederland?
Er moeten van Rutte eerst feiten op tafel komen. Maar die tafel ís reeds gedekt met feiten, dankzij de onthullingen die journalist Glenn Greenwald het afgelopen half jaar toespeelde aan verschillende kranten. Het is een feit dat de nsa meekijkt op de lekke servers van Google, Yahoo, Microsoft en Facebook. Het is een feit dat de Amerikanen in één maand tijd gegevens verzamelen van bijna twee miljoen telefoongesprekken die in Nederland zijn gevoerd.
Wie zijn hoop op de voorman van de tweede grootste partij had gevestigd, werd eveneens teleurgesteld. Afgelopen zondag sprak ook Diederik Samsom in discussieprogramma Buitenhof over de spionage van de nsa. Zijn conclusie: ‘Het is tijd voor discussie over dit onderwerp.’ Alsof de pvda-leider de afgelopen maanden al zijn kranten ongelezen in de papierbak heeft gegooid.
Ieder volk krijgt de leiders die het verdient, luidt de uitspraak. De slappe opstelling van Samsom en Rutte weerspiegelt dan ook de houding van de gemiddelde Nederlander. Dit land is notoir onverschillig als het gaat om de afbreuk van privacy. Voor hun rapport iOverheid uit 2011 deed de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid een enquête onder Nederlandse burgers over de mate waarin ze bezorgd zijn over het oogsten van digitale persoonsgegevens door overheidsinstanties. De uitkomst: we vinden het prima. Politie, veiligheidsdiensten, de belastinginspecteur: van een ruime meerderheid van de bevolking mogen ze hun gang gaan bij het binnenhengelen van privé-informatie. Daarmee vormt Nederland een schril contrast met bijvoorbeeld Duitsland en ook met Amerika, constateert de wrr.
Maar er is een tweede, meer cynische, reden waarom de leiders van de twee regeringspartijen zo flegmatiek reageren op de nsa-schandalen. Het alternatief, verontwaardiging, zou namelijk ronduit hypocriet zijn. Nederland is al jaren kampioen telefoontaps plaatsen. Vorig jaar waren het er ruim 25.000. En zoals onderzoeker Constant Hijzen laat zien in deze Groene heeft Nederland een surveillance-apparaat dat in ambitie nauwelijks onder doet voor dat van de Amerikanen. De boodschap van het kabinet (‘activiteiten van buitenlandse veiligheidsdiensten worden binnen de kaders van de Nederlandse wet uitgevoerd’) is dan ook nauwelijks een geruststelling.
Bovendien heeft noch de pvda noch de vvd een stevig track record als het gaat om het beschermen van privacy. De Privacy Barometer houdt bij hoe partijen stemmen bij wetten die op gespannen voet staan met een vrije persoonlijke levenssfeer. Uit deze lijst blijkt dat de gluurstaat voor een belangrijk deel door de huidige regeringspartijen is opgetuigd. Het biometrisch paspoort, de vrije hand voor politie om mobieltjes af te luisteren, toestemming aan Amerika om in onze bankgegevens te snuffelen: bij al die voorstellen ging de duim van de vvd en de pvda omhoog.
Samen bedachten de twee regeringspartijen ‘de transparante burger’, een wetsvoorstel dat onlangs door de Eerste en Tweede Kamer werd gehamerd, in weerwil van de bezwaren van het College Bescherming Persoonsgegevens. Dit plan voorziet in gegevensuitwisseling tussen onder meer gemeenten, het uwv, de svb en de Belastingdienst. Het is bedoeld om fraude met uitkeringen tegen te gaan. Maar iedereen kan bedenken dat dit soort koppeling uitermate gevoelig is voor zogeheten function creep, het gebruiken van deze gegevens voor allerlei nieuwe doeleinden.
Glenn Greenwald heeft aangekondigd dat Nederland binnenkort aan de beurt is in de reeks onthullingen over hoe de nsa andere landen begluurt. Als de opstelling van Rutte en Samsom tot nu toe de toon zet, hoeft de Amerikaanse ambassadeur in Den Haag zich geen zorgen te maken.