’s Lands Plantentuin

Een van de eerste haltes op de route van het koninklijk staatsbezoek aan Indonesië was het presidentieel paleis in Bogor, hier beter bekend als Paleis Buitenzorg, naar de naam van de plek onder Nederlands bewind. Op het landgoed bevindt zich tevens een beroemde botanische tuin, aangelegd door de Duitse botanicus Reinwardt, die voor Nederland planten en zaden uit de hele archipel verzamelde, met als doel de teelt. ’s Lands Plantentuin heet nu Kebun Raya Bogor.

In de nieuwe tentoonstelling bij Framer Framed, platform voor kunst en cultuur in Amsterdam-Oost, duikt deze tuin een aantal keren op. Er is de antieke ansichtkaart in een installatie van Sinta Tantra, een foto in zwart-wit van hoge bomen die uit dichtbegroeid woud steken, ‘Buitenzorg’ in zwierige letters geschreven in de hoek van de kaart. En er is het prachtige schilderij van Zico Albaiquni, Ruwatan Tanah Air Beta, Reciting Rites in Its Sites (2019). Langgerekt en bontgekleurd vangt het doek de lange geschiedenis van de tuin in één panoramisch beeld. Het toont de Soendanezen, de inheemse etnische groep van West-Java, met dansende mensen in een ritueel dat de verbinding met de natuur, voorouderlijke geesten en god moet bestendigen. De koloniale tijd is vertegenwoordigd met een blik op de Nederlandse begraafplaats in de tuin. Het felle oranje, diepe blauw en gifgroen van Albaiquni staan in sterk contrast met de aardse kleuren uit het romantische schilderij dat de Indonesische kunstenaar Raden Saleh in 1871 van de begraafplaats maakte, als hofschilder van het koninkrijk.

On the Nature of Botanical Gardens, met acht kunstenaars en een collectief uit Indonesië, gaat over de vervlechting van de botanische en de koloniale geschiedenis. Botanische tuinen zijn er als ‘machtsinstrumenten voor koloniale expansie’: planten, kruiden en kennis werden met een gretigheid naar het ‘moederland’ overgebracht die diepe gaten in het land sloeg. Niet alleen is het een kwestie van winst en macht die in zulke tuinen gespiegeld wordt, van weggekaapte rijkdom, maar ook van minder zichtbare hiaten, in herinnering en cultuur. Het is op dat vlak dat de kunstwerken in Framer Framed verrassen en prikkelen.

In het hart van de tentoonstelling staat een laboratorium van Ade Darmawan, waar water getrokken uit kruiden – pala (nootmuskaat), cendana (sandelhout), kayu manis (kaneel), lada (peper) – druppelt op opengeslagen boeken. Er is een bak met aarde van kunstenaar Arahmaiani waar bezoekers worden uitgenodigd om met zaden een mandala te creëren. En in een benauwd hok achter een zwaar gordijn draait het videowerk van een kunstenaar uit Soerabaja die werkt onder de naam Edwin. De video combineert indrukwekkend (koloniaal) archiefmateriaal uit de collectie van het Eye Filmmuseum met nieuwe, in de Hortus Botanicus van Amsterdam geschoten beelden, starring een wat onnozele botanist en een Indonesische schone, die hem maar wat graag haar bloem wil laten zien. De perversiteit van het exotische, van het observeren en het verheerlijken van een verre natuur en van een ver volk, komt hier tot een kookpunt.