Peter de Baan noemt een situatie, Aniek Pheifer, Pierre Bokma of een andere grootheid pakt een hoedje en schept voor de vuist weg een mens met belangen en verlangen, angst en hoop. Het is koorddansen, want ze zijn tegelijk instant-auteur, wat wisselend uitvalt. Bovendien is er wankel evenwicht tussen samen balletje hooghouden en elkaar aftroeven. Maar de keren dat De Baan hen uit hun lijden moet verlossen zijn uitzondering of worden niet uitgezonden.

Aardig amusement. Ik kwam erop door het contrast tussen de lol die deze acteurs in hun spelletje hebben en de zwaarte van datzelfde vak in een ander geval van ‘de vloer op zonder zekerheden’. Actrice Elsie de Brauw vroeg Alain Platel (vermaard Gents choreograaf en regisseur) of ze iets samen konden doen. Brutaal en schoorvoetend ineen, want de bewondering is groot. Die bleek wederzijds (alleen al De Brauws rol in Gif van Lot Vekemans bij NT Gent lijkt me afdoende verklaring) en het kwam ervan. Dat resulteerde in Tauberbach, voorstelling met geluidsband van Bach gezongen door dovenkoor, toneel vol gebruikte kleren, vijf dansers en actrice. Dat zoiets van de grond komt is bijzonder, dat een deel van het proces gefilmd wordt nog meer. Want De Brauw nam enorm risico – zonder houvast van uitgeschreven tekst en zonder een regisseur, bleek gaandeweg, die expliciete richtlijnen geeft.

Een filmer daarbij toelaten ligt niet voor de hand. Het vertrouwen van De Brauw (en Platel) in Carine Bijlsma moet groot zijn geweest. Die heeft dan ook een mooi klein oeuvre van muziekfilms opgebouwd: over vader Anner en diens Boccherini-liefde; over jonge violiste Rosanne Philippens; over Reinbert de Leeuw en moeder Vera Beths werkend aan Schönbergs Gurrelieder. Dit Like it here? is haar eerste lange documentaire en net als Tauberbach voor De Brauw een sprong in het diepe omdat theater een andere arena dan de concertzaal is en er net zo min als toneeltekst of voltooide choreografie voor de uitvoerenden voor de filmer een overzichtelijk scenario lag. Zoektocht in het kwadraat dus, resulterend in een indringende, ongemakkelijke film, in die zin dat De Brauw een wanhopig wordende queeste onderneemt naar invulling van haar rol als schizofrene vrouw levend op een vuilnisbelt (de productie is mede geïnspireerd op een documentaire over een Braziliaanse vrouw in die omstandigheden); van haar verhouding tot de dansers en hun taalloos fabelachtig lichaamsgemak; van haar verhouding tot een regisseur die vertrouwen geeft in zowel haar talent als dat het goed zal komen, maar bij de concretisering vaak weinig meer biedt dan ‘het moet uit uzelf komen’.

De kern is ‘met waardigheid overleven’, waarin deze Estamira Elckerlyc lijkt. Maar nergens de overzichtelijke situatie en psychologie van De vloer op in zicht. Het is een psychische en fysieke lijdensweg waarin ook De Brauws echtgenoot Johan Simons wel vertrouwen maar weinig handvatten kan geven. Dat het eindresultaat bejubeld is en zelfs een internationale tournee gaat krijgen blijft voor de kijker, die ook weinig greep op de uiteindelijke voorstelling krijgt, een verrassing. Vlak voor de première vindt De Brauw kennelijk haar draai en plek, maar waarin dat schuilt blijft ongewis. Misschien wel het raadsel achter alle kunst.

De vloer op, Human, vrijdags, Nederland 2, 23.10 uur. Carine Bijlsma, Elsie de Brauw, Like it here?, NTR, Het uur van de wolf, donderdag 24 augustus, Nederland 2, 23.15 uur

Beeld: Elsie de Brauw, still uit Like it here?, Het uur van de wolf.