Zoals iedere marketeer weet: timing is everything. Wat dat betreft had het laatste IPCC-rapport niet op een slechter moment kunnen uitkomen. 28 februari maakte het IPCC haar somberste waarschuwing tot nog toe openbaar. Menselijke activiteiten hebben een dramatisch effect op het klimaat en het politieke venster om het tij te keren is razendsnel aan het sluiten, aldus de klimaatwaakhond. Vier dagen ervoor was Rusland Oekraïne binnengevallen. En dus gleed het rapport rimpelloos naar de bodem van de debatvijver.
Het klimaat heeft het al twee jaar moeilijk. Terwijl de wereld zich in 2019 na tien jaar geestdodend bezuinigen (en lastenverzwaringen) nog geestdriftig opmaakte voor een decennium van grootse plannen – van de Green New Deal in de VS tot de Green Deal van de EU tot het investeringsfonds van Wiebes en Hoekstra – volgde begin 2020 de ontnuchtering van covid. Vier lockdowns verder is van de budgettaire ruimte van toen niets meer over.
Neem Nederland. In 2019 bracht Hoekstra trots een overschot op de begroting naar de Kamer van maar liefst 1,7 procent: de uitkomst van de ongekende kaalslag in de verzorgingsstaat van vier kabinetten-Rutte. De opluchting in het parlement was tastbaar: eindelijk ruimte voor nieuw beleid. En ook al vond niet iedereen dat het allemaal groener moest, niemand ontkende dat Nederland op dat vlak wat moest doen.
Een jaar later was het overschot omgeslagen in een tekort van 4,2 procent, de grootste daling uit de Nederlandse geschiedenis. De verwachting is dat het in 2021 zal zijn opgelopen tot 5,4 procent, en daar zit de vierde lockdown niet in. Van dat dieptepunt zal het vervolgens een jaar of zes tot acht aan geestdodend bezuinigen duren voor de begroting richting evenwicht gaat – als alles volgens plan gaat.
Die tekorten financiert de staat op de mondiale obligatiemarkt en dus is de stijging van de staatsschuld een fantastische graadmeter van de financiële kosten van twee jaar lockdowns. In 2019 bedroeg de staatsschuld 48,5 procent van het bruto binnenlands product. Daarmee was Nederland een van de ‘beste jongetjes’ van Europa. Twee jaar later tikt de schuld met 57,5 procent het Europese plafond van zestig procent aan. Het is een stijging van bijna tien procentpunten, wat neerkomt op een eenmalige injectie van bijna tachtig miljard euro. Het is, weer, een van de grootste publieke bestedingsimpulsen uit de Nederlandse geschiedenis.
Ter vergelijking: de Deltawerken kostten in reële termen tussen de negen en vijftien miljard euro. Hiermee had je dus acht Deltawerken kunnen financieren. Of alle vleesboeren kunnen uitkopen. Alle woningen met een WOZ-waarde van onder de twee ton energieneutraal kunnen maken (daarboven moet je het zelf doen). Hogesnelheidslijnen naar Groningen, Deventer en Maastricht kunnen aanleggen. Of Nederland gasonafhankelijk kunnen maken door de daken vol te leggen met zonnepanelen. In plaats daarvan is het naar grootvervuilers als KLM, Tata Steel en het boskappende Nedcar gegaan.
Voor postideologische partijen als de VVD (Rutte: ‘Wie visie wil moet naar de oogarts’) is het een geluk bij een ongeluk. In het politieke positiespel van vandaag zijn crises de ‘machiavelliaanse momenten’ waarop de politicus de toekomst van zijn partij veilig kan stellen. De VVD is geen partij voor budgettaire vredestijd. Pas als er bezuinigd moet worden, excelleren de conservatieven van Rutte. En dat is precies wat er aan de horizon schemert: een nieuw decennium van technocratische politiek waarin alles in het teken staat van begrotingsevenwicht en reductie van de staatsschuld. In de tussentijd kan de verzorgingsstaat fijn verder worden uitgekleed, het grootbedrijf verder in de watten gelegd en kapitaal verder worden ontlast.
Daar komt sinds 24 februari een geopolitieke opfriscursus bovenop. Plotseling hebben de Amerikanen een fantastisch chantagemiddel gevonden om hun Europese partners te dwingen een groter deel van de militaire kosten van het Amerikaanse imperium voor hun rekening te nemen. En net als tijdens de uiterst kostbare lockdowns zijn het de Europese groen-linkse partijen die staan te trappelen om mee te doen, nu om het militair-industrieel complex te spekken. Je vraagt je van de weeromstuit af wat er met het anarchistische, pacifistische smaldeel in de groen-linkse beweging is gebeurd.
In ieder geval is het somberste scenario van de IPCC weer een beetje waarschijnlijker geworden.