Het is niet leuk als op internet te zien is hoe handig jij een laptop steelt. Is het minder leuk dan bestolen worden van een laptop? Het oude idee is dat je dit soort afwegingen niet zelf maakt. We hebben politiemensen en rechters en die klaren dat klusje. Behalve als ze het te druk hebben om gauwdieven te grijpen. Het zijn telkens dezelfde figuren die komen gappen en justitie doet niks, klagen winkeliers, de dieven moeten blij zijn dat we een foto in de etalage zetten in plaats van te knuppelen.
Naming and shaming: als de overheid niks doet, nagelen we de dader zelf aan de schandpaal. Consumenten doen het bij bedrijven. Ze verhinderden dat Shell de Brent Spar in zee smeet. Trouw maakt jaarlijks een lijst van goede én slechte scholen. Het is een onomkeerbare ontwikkeling. Informatie gaat sneller rond en reputatie krijgt een grotere economische waarde. Het wordt makkelijker om aan veel mensen te vertellen dat iemand niet deugt én belangrijker om juist wél te deugen. De Stichting voor Economisch Onderzoek (SEO) stelt in een recent rapport dat er ook niet zo veel mis is met naming and shaming. Het maakt de markt transparanter: je weet beter wat waar te koop is. In de zakelijke sfeer lijkt dat terecht. Maar ondertussen verplaatst een bredere discussie over wat hoort en wat niet zich van de rechtszaal en het parlement naar de straat.
De overheid kan zelf wetsovertreders te schande maken. In sommige staten van Amerika hebben belastingontduikers een bord in de tuin waarop hun misdaad staat. Kinderverkrachters moeten van de rechter advertenties in de krant plaatsen, met hun foto en hun naam. Amitai Etzioni, een Amerikaanse socioloog door wie Jan Peter Balkenende zich graag laat inspireren, betoogt dat vernedering democratisch is, juist omdat het publiekelijk belijden van wat niet hoort de waarden van de gemeenschap uitdrukt. Bovendien, voegt hij daar pragmatisch aan toe, is de kans dat je verkracht wordt, aan de drugs raakt of nieuwe misdaden leert kleiner als je een bord in de tuin hebt dan als je in de gevangenis wordt gezet.
Conservatieven zijn voor straf die pijn doet en neoliberalen zijn voor elke kostenbesparing, dus onder de huidige tijdgeest is dit idee zonder meer kansrijk. De burger die niet oppast krijgt een schandvlek en de oppassende burger wordt een informant. Toch is een van de eerste dingen die je kinderen leert: niet nawijzen. Waarohom? Omdat iemand die er raar uitziet best aardig kan zijn. Het is een vorm van beschaving niet de oude beleefdheid dat je niets mag vragen, maar het naoorlogse fatsoen om niet te vernederen. Die bescheidenheid sneuvelt, omdat de overheid over belast is geraakt, door bezuinigingen, veelplegers en veeleisende burgers.