Schimmelliefde

Eenzaam en alleen opereert de mannelijke held in The Last of Us. Hij bevindt zich als een archetype uit vervlogen tijden in een zeer modern verhaal over een pandemische schimmelinfectie die de mensheid met uitsterven bedreigt. Maar dan gebeurt er iets opvallends: hij fleurt op, komt in actie, hervindt de instincten die hem ooit zo effectief maakten. En hoe. Zie hem aan het werk en huiver.

Joel (Pedro Pascal) moet kiezen tussen het leven van zijn surrogaatdochter Ellie (Bella Ramsey), die als enige drager is van antilichamen, en het leven van de laatste van ons, de mensheid. In een fractie van een seconde beslist Joel. Vervolgens richt hij een massaslachting in een ziekenhuis aan om Ellie van het scalpel te redden als een chirurg haar geïnfecteerde hersenen wil gebruiken voor een serum dat de pandemie kan beëindigen. Dat is shocking, passend bij zijn verscheurde identiteit. Overlevende. Beschermer. Verzorger. Killer. Het nieuwe seizoen van The Last of Us zal beginnen met de vraag: kunnen we deze man vergeven?

De baanbrekende serie, gebaseerd op de gelijknamige game uit 2013, laveert tussen het persoonlijke en het politieke; de personages komen oog in oog te staan met het eigen overlevingsinstinct terwijl ze niet om het lot van de gemeenschap heen kunnen. Zoals de plot van de personages vraagt empathie te tonen – of niet, zij mogen het zelf weten – zo krijgen ook wij kijkers dit verschrikkelijke dilemma voor de kiezen. Want zo makkelijk is het niet jezelf weg te cijferen als puntje bij paaltje komt. Ja, iedereen wil wel ‘meevoelen’ met de ander, meewerken aan het welzijn van de groep, maar wat doe je als de grenzen zijn bereikt, als het om je kind gaat?

Vergis je niet: deze man adoreert zijn ‘dochter’. Dat zagen we in die laatste aflevering, waarin Joel en Ellie in Salt Lake City, Utah, arriveren en in het centrum een natuurlijk gevormde dierentuin ontdekken. Ellie schrikt als ze de giraffen ziet, maar Joel stelt haar gerust. Als ze op de eerste etage van een wolkenkrabber staan, met de ‘dierentuin’ beneden, moedigt hij haar aan een giraffe te voeren. Dat doet ze, tot haar grote plezier. Maar de camera heeft aandacht voor iets belangrijkers: de gezichtsuitdrukking van Joel. Hij kijkt haar aan, z’n mond gevormd in een glimlach, z’n ogen zacht. Hij straalt liefde uit, deze man van geweld. In de aflevering, Look for the Light, is dit pakweg vijftien minuten voordat hij de vrijheidsvechters, de ‘Fireflies’ die het ziekenhuis bewaken, met een volautomatisch geweer uitwist, zelfs door sommigen standrechtelijk te executeren. Dit is wie hij is. Hij zal alles doen uit liefde voor Ellie.

Naar verluidt is de game waarop de serie gebaseerd is briljant. Die heb ik nooit gespeeld, maar wat ik in The Last of Us heb gezien raakte mij diep, ook die uitgebreide sequentie waarin Joel in het ziekenhuis als een lone gunman uit een Amerikaanse massaslachting-nieuwsverhaal tekeergaat. Cruciaal is evenwel dat de scène, duidelijk geïnspireerd op een first person shooter-sequentie uit de game, de kijker op een afstand zet waardoor een morele kwestie op de voorgrond komt (ik vraag mij af of dat ook zo is in de game). Omdat wij anders dan in zo’n game niets doen behalve kijken, komt Joel alleen te staan. Dit is verpletterend effectief. De onnoemelijke daad is zo weerzinwekkend, zo atypisch qua wat we gewend zijn van moderne helden, dat de schrik ons lamlegt. Tot nu toe was Joel zo’n zachte, meevoelende man. Maar nu openbaart zich een oudere, duisterder ziel. Zie de man van geweld. Een Firefly op z’n knieën, smekend om genade. Joel kijkt naar hem, zijn ogen leeg. En haalt de trekker over.

In 2003 muteert Cordyceps, een geslacht van schimmels die insecten parasiteert, zodanig dat ook de mens een levensvatbare gastheer wordt. Gevolg: pandemie. Geïnfecteerden veranderen in killerzombies. In Texas vlucht Joel met z’n dochter Sarah voor de chaos die het openbare leven binnen enkele uren lamlegt. Het geweld eist het leven van Sarah. Doodgeschoten door een militair.

Twintig jaar later leeft Joel als een lege huls van een mens in een quarantainegebied in Boston onder beheer van fedra, een tirannieke organisatie die doorgaat voor ‘regering’. Joel komt in contact met de Fireflies, een verzetsgroep die vecht voor het herstel van burgerrechten, en krijgt een opdracht: bezorg een veertienjarig meisje bij wetenschappers van de Fireflies. Bijzonder aan haar is dat ze geïnfecteerd is zonder ziek te zijn. Ze zou de mensheid kunnen redden van Cordyceps. Zo beginnen Joel en Ellie aan hun epische tocht van Boston naar het Westen van de Verenigde Staten.

Het is intrigerend wat er gebeurt in die eerste aflevering: op het moment dat Ellie en Joel elkaar ontmoeten ontstaat er een band tussen hen, juist vanwege de gewelddadige instincten van de man die in de loop der tijd haar surrogaatvader zal worden. Ze ziet in hem iemand die nodig is in de chaos. Een man die weet hoe je overleeft, die niet terugdeinst voor dingen doen die het daglicht niet kan verdragen. Om deze reden weet Ellie dat ze bij Joel moet blijven om te overleven. Meer nog is dit het punt: ze herkent in hem veel van zichzelf. Want ook zij heeft het geweldsinstinct in zich, alleen was dat tot nu toe diep weggestopt in haar, waar het langzaam groeit zoals Cordyceps in een mensenlichaam.

De band die er tussen Joel en Ellie ontstaat tijdens hun reis is een van de mooiste dingen van The Last of Us. In iedere aflevering kampen ze met moorddadige geïnfecteerden, maar meer nog met stropers, gewone mensen die alles doen om te overleven. Ondanks de nachtmerrieachtige werkelijkheid zijn er kleine momenten tussen Joel en Ellie die suggereren dat zij anders dan die stropers hun menselijkheid behouden. Zo vindt Joel het fijn als Ellie woordgrappen aan hem voorleest uit een boek dat ze onderweg heeft gevonden. Langzaam ontdooit hij, slaagt hij erin het trauma van de moord op Sarah te boven te komen. En wordt Ellie zijn nieuwe ‘dochter’.

Joel en Ellie. Kijkend naar hen zien we ook: Ethan en Debbie. Oftewel John Wayne en Natalie Wood in John Fords westernklassieker The Searchers (1956). Dat The Last of Us, game en serie, een moderne western is, hebben cultuurwetenschappers door, vandaar dat je allerlei onderzoeken kunt lezen waarin dingen staan zoals ‘The Last of Us reconstrueert en re-contextualiseert het mythologische Westen van weleer, in de wijze waarop de serie het wetteloze grensgebied visualiseert en een gunslinger outlaw naar voren schuift als listige verteller.’ Dit snijdt hout, zodat de kernvraag zoals in Fords meesterwerk ook in The Last of Us luidt: kunnen we de foute man vergeven, kunnen we invoelen wat hij had meegemaakt, wat hij moest doen om niet alleen te overleven, maar ook ‘zijn mensen’ – zijn gemeenschap, gezin, familie – te beschermen?

Ethan weigert het verlies van het Zuiden in de burgeroorlog te accepteren. Wanneer Comanche-strijders zijn nichtje Debbie ontvoeren, komt hij weer in actie. Na een barre tocht vindt hij haar in een Comanche-kamp waar ze woont als een van de vrouwen van de leider. Ethan, razend, wil Debbie vermoorden: ze is te veel Comanche geworden. Maar in de beroemde slotscène komt hij bij zinnen, tilt haar op tot boven z’n brede schouders, omarmt haar en zegt zacht: ‘Let’s go home, Debbie.’

Nu Ellie. In aflevering acht valt zij in de klauwen van een waanzinnige dominee, leider van een groep overlevenden ergens in de besneeuwde bergen van Colorado. De dominee probeert Ellie te lokken om deel te worden van zijn groep. Hij zegt: je bent een geboren leider, je bent gewelddadig. (Ellie had hem en zijn vrienden bedreigd met een jachtgeweer.) Dan, cruciaal, trekt hij een vergelijking tussen Ellie, Joel en de gemuteerde schimmel: ‘Cordyceps is vruchtbaar. Die beschermt z’n kinderen. Stel de toekomst veilig door geweld te gebruiken. Cordyceps heeft lief… Dit is de waarheid die mensen niet onder ogen kunnen zien. Die hebben God nodig, een Hemel.’

Tijdens deze speech lijkt het net of Ellie, achter tralies in de compound van de groep van de dominee, met hem meegaat in zijn gedachtegang. Het blijkt een list, hoewel de regisseur met slimme montage – de camera richt zich nét een paar seconden langer dan nodig is op haar gezicht – suggereert dat ze het met hem eens is. Maar ze walgt van deze man, zeker als ze ontdekt dat hij en zijn groep mensenvlees eten om te overleven. Een verschrikkelijk gevecht volgt, waarin Ellie de dominee doodt. Ze ontsnapt, rent naar buiten in de sneeuw waar juist op dat moment Joel arriveert. Hij omarmt haar en zegt: ‘Ellie, it’s me. It’s me… It’s okay, baby girl. I got you. I got you.’

Wát een scène is dit, voorbestemd om klassiek te worden, even mooi als die aan het einde van The Searchers. De tederheid tussen hen maakt het dubbel zo wrang dat Joels liefde voor Ellie, nu compleet en onomkeerbaar, hem even later dwingt een massamoord te plegen om haar in leven te houden. Onderschat niet de liefde van een vader voor z’n dochter! Net als Ethan vindt Joel zijn menselijkheid terug op het moment dat hij de zorg over een surrogaatdochter krijgt. Maar op dit punt borduurt de serie verder. Joel krijgt geen mythische eigenschappen zoals Ethan (zie de slotscène van Fords film waarin de cowboy fuseert met het gewelddadige landschap dat hem heeft gebaard). Joel moet verantwoording afleggen. Einde eerste seizoen.

Hoe nu verder? Is er vergiffenis voor deze man? Want voor wie moordde hij werkelijk? Misschien wel voor zichzelf, niet voor Ellie, niet voor de mensheid. Hij moordde om lief te kunnen hebben. Nét Cordyceps.