Niet lang na uitzending van de documentaire Framing Britney Spears postte Britney een foto van een Scrabble-bord op haar Instagram-pagina. Soms is het leuk om woorden te verzinnen! schreef ze in de begeleidende tekst. Inderdaad was het bord een rommeltje van bestaande en niet-bestaande woorden, losse letters en kreten. De goegemeente ging los. In honderden commentaren werd gespeculeerd over de codes die hier te kraken vielen, de letters die omgerekend naar getallen ‘911’ vormden, de ontbrekende letters die het woord ‘unsafe’ zouden spellen.
Al jaren houden fans en mensen zoals ik – gefascineerde nostalgici, opgegroeid in de jaren negentig – nauwlettend in de gaten wat Britney Spears deelt via haar Instagram-account, de enige plek on- en offline waar ze zich nog manifesteert. De obsessie met haar account heeft geleid tot een cultus van complotdenkers, parttime Free Britney-activisten en de lang lopende podcast Britney’s Gram waarin twee vriendinnen minutieus iedere post ontleden.
De documentaire over Britney, geproduceerd door The New York Times en in Nederland te zien op Net 5, was niet zo indrukwekkend maar wel zo hartverscheurend als Amy, Asif Kapadia’s verslag van Amy Winehouse’s stormachtige opkomst en ondergang aan de hand van archiefbeelden, interviews en homevideos. Andere muziek, ander temperament, vergelijkbaar stramien: jonge zangeres wordt in recordtempo wereldberoemd, paparazzi en pers laten haar geen moment met rust, vader speelt cruciale rol bij haar transformatie van talent tot leeggezogen melkkoe. En het publiek kijkt toe.
Waar Amy Winehouse in recordtempo opbrandde, is Britneys tragiek juist die van een langgerekt, haast aan het zicht onttrokken stervensproces. Al meer dan een decennium, sinds een meltdown die niet alleen publiek was maar door datzelfde publiek werd veroorzaakt, staat ze onder curatele bij haar vader. Een schokkende vorm van vrijheidsbeperking, die haar zo ongeveer alle recht tot zelfbeschikking heeft ontnomen. Ze heeft inmiddels geen voogdij meer over haar kinderen, geen zeggenschap over haar vermogen, geen recht op een zelfgekozen advocaat. Een aangekondigde reeks optredens werd abrupt gecanceld. Dat was drie jaar geleden. Sindsdien is het, op de enigmatische Instagram-posts vanuit haar Californische villa na, stil.
Over de inhoud van dat Instagram-account wordt weinig gezegd in de documentaire. Logisch, wellicht: wat je erover kunt zeggen is niets dan speculatie en insinuatie – en zulks hoort nadrukkelijk niet thuis bij een instituut als The New York Times. Maar juist dát is er ook weer zo interessant aan: haar posts zijn een vorm van niet-spreken die iets toont over wat het betekent om geen stem te hebben. Selfies vanuit vreemde hoeken; steeds weer dezelfde foto’s maar met net een ander filter; filmpjes waarin ze met een nerveuze, kinderlijke stem zogenaamde vragen van fans beantwoordt over haar lievelingsfilms en -eten; filmpjes waarin ze kinderlijke choreografieën uitvoert in haar woonkamer; filmpjes waarin ze met datzelfde babystemmetje babbelt tegen haar immer in zwijgen gehulde vriend.
Met een wonderlijke gelijktijdigheid lijken Britneys Instagram-volgers te geloven dat ze haar account niet zelf beheert én dat ze gecodeerde noodkreten slaakt. Omdat haar berichten – vaak op tamelijk bizarre wijze – nietszeggend zijn, lenen ze zich uitstekend als projecti escherm. Dat ze géén noodkreten zijn, dat er géén complot schuilgaat achter de façade van haar extreem naïef aandoende uitingen, is nauwelijks te accepteren.
Toen er onlangs een video opdook van de (jawel, door haar eigen vader) uit Dubai ontvoerde prinses Latifa, opgenomen vanaf de wc van een villa die al drie jaar dient als haar gevangenis, ontstond er internationale ophef. Zonder omhaal maakte Latifa duidelijk dat ze gevangen zat en bang was nooit meer vrij te komen. Verklaringen van de familie, die probeert de boel te sussen door de prinses te portretteren als geestelijk instabiel, zijn op z’n zachtst gezegd ongeloofwaardig. ‘Hier’ weten we hoe ondemocratisch en patriarchaal het regime van de Verenigde Arabische Emiraten is, dat vrouwen die zich te veel vrijheden permitteren daarvoor hard worden gestraft.
Maar what about Britney, in het land of the free? Wat moet je eigenlijk denken over iemand die niet om hulp schreeuwt maar zachtjes verdwijnt in een bestaan dat is gestript van elke vorm van volwassenheid? Onvermijdelijk moest ik denken aan Agaath uit de fenomenale roman Kruis of munt van Jo Boer, uit 1949. Omdat ze met de verkeerde man wil trouwen, wordt ze (uiteraard door haar vader) onder valse voorwendselen in een gesticht gestopt. Daar brengt ze haar dagen door, weggestopt en vergeten, tot ze geen jonge vrouw meer is maar een uit de voegen gebarsten veertiger met de geestelijke vermogens van een vierjarige. De tragedie is niet dat ze waanzinnig is geworden, maar dat er niets meer van haar over is. In haar blik alleen nog maar ‘een leegte, die uitzag op een donker gat, op een donkere afgrond’.