Ik hees me in een stoel voor de nachtfilm. Tussen de slaapverwekkende moordpartijen en vervelende dialogen door stuurt de film een dubieuze boodschap de wereld in. Het publiek in de zaal waarin ik zat, herkende deze in elk geval niet. Een monster in het Natuurmuseum te Chicago vreet bijna alleen zwarte Amerikanen en ook een Asian-American die de rivaal is van de heldin. De heldin doodt het monster. De heldin is blank.
In het voorbijgaan vernemen we nog dat het monster eigenlijk een antropoloog is die een Indianenstam in het oerwoud ging bestuderen. De Indianen nemen wraak op de bemoeizuchtige westerse beschaving door hem als een soort biologische tijdbom terug te sturen. In de envelop van een spannende film steken de stereotypen: Indianen zijn onbetrouwbaar, zwarten dom en Aziaten hebberig en patserig. Een interessante deelname aan de discussie over de multiculturele samenleving, vooral omdat de boodschap vakkundig verstopt is onder veel gegil en veel bloed.
Hoeveel informatie komt er mee in films uit een cultuur die we niet kennen? Aan boord van de Enterprise werken veel verschillende aliens samen, onder de bezielende leiding van een blanke commandant: want Amerika is een smeltkroes van culturen, maar de dominante groep is blank. Hetzelfde in Star Wars, en de held is weer blank. De boosaardige Darth Vader, een gemaskerd personage, wordt door een zwarte acteur gespeeld - Amerikanen horen dat aan de stem.
Elk contact met een ander in Amerika deed me beseffen dat het eerste wat de ander van mij zag, is dat ik blank ben. Blank is bang voor zwart. Het probleem van de huidskleur is beladen met angst.
Die angst wordt zelden rechtstreeks genoemd. Henri Louis Gates, hoogleraar aan Harvard, African-American literature, spreekt er terloops over in zijn essaybundel Loose Canons. Veel glimlachen om die angst te bezweren, is zijn advies, vooral als je ‘s avonds op de campus een blanke vrouw tegenkomt. Glimlachen is een soort tic, in Amerika. Blanke vrouwen doen het voortdurend, met een verontschuldigende blik. Ik heb het weleens uitgeprobeerd door een uur lang opzettelijk tegen iedereen op te lopen. Blanke vrouwen blijven glimlachen. Zwarte vrouwen niet. Natuurlijk niet. Ik ben de white bitch. En blanke vrouwen vormen de groep die het meest profiteert van affirmative action.
DE HOOFDROL is voor een blanke vrouw. In The Relic, en in Romeo + Juliet. Toen ik op een zondagmiddag in november in een bioscoop in de Midwest de film ging zien, zat ik temidden van een publiek van scholieren. Meisjes van vijftien jaar begonnen te snikken toen Juliet zich door het hoofd schoot. Nee, ze hadden niet geweten dat het zo zou aflopen. Ze wisten wel waarom Tybalt 'Prince of Cats’ heet - want Tybalt is in de film een Latino met een soulpatch. Romeo + Juliet is een soort Shakespeare Revisited, de film geeft een Amerikaanse lezing van de tekst, en een statement over multiculturalisme.
Het drama is bekend: twee jonge mensen, afkomstig uit twee families die in een dodelijke vete verwikkeld zijn, worden verliefd, trouwen, en plegen zelfmoord door een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Cruciaal voor het verhaalverloop is de moord op Mercutio, de beste vriend van Romeo, door Tybalt, neef van Julia, en daarop volgend de moord op Tybalt door Romeo. Romeo wordt verbannen, Julia zal worden uitgehuwelijkt en denkt daaraan te ontsnappen door een schijndood van 24 uur, maar het bericht van haar truc bereikt Romeo niet tijdig, en het drama eindigt als dat van Pyramus en Thisbe. Wanneer je dat invult met acteurs van verschillende huidskleur, doe je recht aan de multiculturele samenleving - maar welke keuzen maak je?
In de oorspronkelijke tekst scheldt Mercutio Tybalt uit voor ‘King of Cats’. Tybalt is de middeleeuwse naam voor de kat als personage (zoals in de Reinaert); Cat is een wat oubollige bijnaam voor een zwarte Amerikaan, minder vaak voor een Latino. Tybalt is een Capulet, en de hele familie Capulet (Julia) is in de film Latino, of Italiaans, of Spaans, of Portoricaans - de filmmakers maken er laatdunkend één groep van. De voedster van Juliet, bij Shakespeare al een beetje belachelijk, spreekt nu met zwaar accent en acteert als een parodie op een Spaanse. Maar Juliet is blank, zelfs met blauwe ogen. En Romeo is natuurlijk ook blank. De hele rivaliserende familie Montague is white, neef Benvoglio is zelfs een regelrechte redneck. Alleen Mercutio en zijn kinsman, de politieofficier van Verona Beach, die de vechtenden scheidt en berispt (in de originele tekst de Prins van Verona), zijn zwart. Mercutio is daarmee de enige African-American in een groep blanken. Een soort excuus-Truus, net als dat ene zwarte jongetje in het verder blanke kerkkoor dat zo roerend zingt bij de geheime huwelijksvoltrekking van Romeo en Juliet. Aziaten, toch de snelstgroeiende groep import-Amerikanen, hebben geen rol van betekenis in de film.
Wat leest een Amerikaanse filmmaker in de originele tekst? Mercutio ruziet met Tybalt over het ‘consort’ dat Tybalt hem toevoegt. ‘Consort? What, dost thou make us minstrels?’ ‘Begeleiding’, zegt de ondertiteling. Ja, maar wat voor begeleiding? Een consort heeft al eeuwen de bijbetekenis van ‘neukvriendje’ of ‘-vriendinnetje’. En een minstrel is in Amerika een beladen term voor een zwarte musicus uit de twenties, of een blanke musicus die zich als een zwarte heeft verkleed. Mercutio wordt woedend, en dat is de opmaat tot het eerste gevecht met fatale afloop. Wat ziet een Amerikaans publiek? Een Latino die een zwarte afmaakt. Erger nog, de Latino heeft de rol die bepalend is voor het drama: Tybalt is de aanstichter, en de Tybalt in de film speelt vals.
Dat is niet direct duidelijk. Tybalt daagt Romeo uit tot een duel. In de film zijn de degens en zwaarden vervangen door pistolen en geweren van de merken Dagger en Longsword. Tybalts secondant leegt voor het duel zijn pistool tot er één kogel overblijft. Romeo weigert eerst (hij is immers zojuist getrouwd met Julia, en Tybalt is haar neef), maar als Mercutio sterft, doodt Romeo Tybalt met diens eigen pistool - en vuurt er dan zo'n vijf schoten mee af.
DE FILM IS zorgvuldig geconstrueerd, vol verwijzingen naar tientallen andere films (Pulp Fiction natuurlijk, en West Side Story). Aan alle details is gedacht; de reclameborden in de film dragen Shakespeare-teksten en -titels. Het evenwicht in kleurgebruik onderstreept de tweedeling in komedie-tragedie (met als omslag de dood van Mercutio), er is een opvallend gebruik van water (liefde/dood) en zand (Romeo verbannen) en van vertragen (Romeo en Juliet) en versnellen tot rondtollen toe (de soms komische gevechten) - de film is tot vermoeiens toe artistiek verantwoord. Politieke incorrectheid kan geen toeval zijn.
De blanke familie van Romeo komt weinig in beeld, behalve wanneer ze zich zorgen maken om Romeo, die dromerig gedichten schrijft; en ach, die neven Montague zijn eigenlijk wel heel erg okay, want ze hebben toch mooi een zwart vriendje, Mercutio - die door de filmmakers als drag queen wordt aangekleed, en die de tekst uitspreekt over het dromen, terwijl de beelden tonen hoe hij met een pilletje uit een doosje manipuleert. Black = drugs.
Bij de Latino-familie van Juliet hebben de kijkers reden tot lachen: de moeder houdt het met Tybalt, de voedster is een kloek, de vader is macho, Tybalt is een heethoofd en Juliet een kwezel. En na de dood van Tybalt schreeuwen ze om wraak, terwijl Romeo’s familie er verslagen, maar waardig bij zit.
‘Peace, Mercutio, peace’, zegt Romeo tegen zijn vriend. Peace, brother. Shakespeare-tekst als integratie. Was het maar waar. Als aan het eind de woedende zwarte politieofficier iedereen toebijt: ‘All are punished’, geldt dat vooral ook voor de multiculturele samenleving.
ISHMAEL REED, de zwarte Amerikaanse schrijver die de Before Columbus Foundation oprichtte en daarmee boeken uitgeeft van schrijvers van alle kleuren en culturen binnen Amerika, blijft volhouden, al twintig jaar, dat ‘multicultureel’ een samenleving is die stereotypering vermijdt. Blanken kunnen ook lid worden van een voodoo-kerk of rastavlechtjes dragen, dat moet niet uitmaken. Mensen zijn individuen. Bharati Mukherjee, South-Asian-American, vertelt in en buiten haar boeken dat de immigrant verandert maar dat de immigrant ook de cultuur van het land van immigratie verandert. En ‘blank’ is gewoon een van de groepen van de multiculturele samenleving. Blank is niet de ene groep, en ‘multicultureel’ alle andere. En Europa is niet het centrum van de wereld. Wanneer worden we hier nou eens wakker?