Peter Buwalda’s Otmars zonen is een afrekening met de afwezige, sadistische vader. Hoewel de eerste zin van het boek luidt dat het niet als Vatersuche moet worden gelezen, is het dat toch geworden. Hoofdpersoon Dolf/Ludwig vindt halverwege de roman zijn onbekende verwekker achter een groot bureau van Shell op het Siberische eiland Sakhalin. Johan Tromp heet de man. Hij is een van de rijzende sterren in het concern, die voor zijn werkgever de wereld rondreist en mag jijen en jouwen met de met naam en toenaam genoemde Jeroen van der Veer, die tot 2013 het bedrijf leidde.
In de sadistische seks die Johan Tromp met een Nederlandse onderzoeksjournaliste van de Financial Times heeft, weerspiegelt zich de wrede wijze waarop de multinational omgaat met zijn omgeving. Zoals Tromp de frêle Isabelle Orthel voor eigen gerief vastbindt en dagenlang naakt met een loodzware slavenketting laat rondlopen, zo misbruikt Shell het kwetsbare landschap van de Nigerdelta om maar zo veel mogelijk aandeelhouderswaarde uit de grond te persen.
Afschuwelijk zijn de passages waarin Buwalda de ecologische verwoestingen beschrijft waarmee het oppompen van olie in Nigeria gepaard gaat. Ondertussen steekt de lokale hoofdman van Shell, Johan Tromp, geen vinger uit als hem ter ore komt dat een team Britse onderzoeksjournalisten op het punt staat gekidnapt te worden door de Nigeriaanse maffia. Beter kwijt dan rijk, denkt hij, ook al betekent het dat hij medeschuldig wordt aan moord. Ecologische, politieke en sociale kortzichtigheid, ter meerdere eer en glorie van de aandelenkoers.
Het zijn passages zoals deze die Otmars zonen tot veel meer maken dan een individuele Vatersuche. In de persoon van Johan Tromp nagelt Buwalda genadeloos het grootste concern dat Nederland ooit heeft gebaard aan de literaire schandpaal. Vanwege zijn harteloosheid, zijn narcisme, zijn arrogantie, en vanwege de ongekende verwoestingen die het in zijn zoektocht naar winst veroorzaakt, en waarvan wij allen – in deze tijd van klimaatverandering, uitbuiting en uitroeiing – in meer of mindere mate het slachtoffer zijn. Wat Johan Tromp is voor Dolf/Ludwig, is Shell voor Nederland en de wereld: een uiterst destructieve, zelfingenomen pater familias, die alles en iedereen ondergeschikt maakt aan zijn eigen gerief.
Het is dan ook een meer dan terechte vadermoord die Buwalda pleegt. Ga maar na: onderzoek wijst uit dat pakweg twee procent van alle sinds 1820 uitgestoten CO2 herleidbaar is tot Shell, waarmee het een van de grootste veroorzakers van klimaatverandering is. Ook weten we dankzij het spitwerk van Jelmer Mommers van De Correspondent dat het concern al dertig jaar op de hoogte is van het effect van het verbranden van fossiele brandstof op het klimaat. En je hoeft de tv maar aan te zetten om te zien dat de top van het concern zich daar nooit iets van aantrok, en nog steeds niet.
Nog in februari 2016 liet CEO Ben van Beurden zich tijdens een interview met Nieuwsuur ontvallen dat Shell alles zou oppompen wat er te pompen viel. En als Shell dan een keer een geweten krijgt geschopt, zoals tijdens de klimaatonderhandelingen, laat het bij monde van bestuurder Marjan van Loon weten dat er dan toch echt belastinggeld bij moet.
En dat door een concern dat afgelopen jaar ruim 23 miljard dollar (!) winst maakte; dat steevast op extreme mildheid van de fiscus mag rekenen, zoals vorig jaar bleek toen bekend werd dat Shell al sinds 2006 zijn dividenden via de Kanaaleilanden uitkeert en dus überhaupt geen dividendbelasting betaalt; dat aan de wieg heeft gestaan van menig belastingontwijkingstrucje en daarmee van het Nederlandse belastingparadijs, zoals vorig jaar een proefschrift over belastingheffing en de Nederlandse Antillen heeft laten zien; en dat jaarlijks miljarden euro’s aan subsidie opstrijkt, in de vorm van kortingen en vrijstellingen of door niet te hoeven opdraaien voor de sociale en ecologische kosten van oliewinning en -raffinage.
Het kan geen toeval zijn dat Buwalda’s veelgeprezen literaire aanklacht samenvalt met de rechtszaak die Milieudefensie onlangs tegen het concern heeft aangespannen. En dat juist deze week Follow the Money en Platform Authentieke Journalistiek zeventien wob-aanvragen hebben ingediend om informatie boven tafel te krijgen over de incestueuze relatie van Shell met de Nederlandse politiek.
De afrekening met Shell hing al een tijdje in de lucht. En wij kunnen er live getuige van zijn!