Niemand kan zonder slaap. Om de waan en de waanzin van de dag te overleven moet er geslapen worden. Dat is niet alleen een fysieke, maar ook een geestelijke noodzakelijkheid. Wie in slaap valt, betreedt een andere versie van de werkelijkheid: de wereld van de dromen. De beelden zijn er vaak krachtiger dan in het doorwaakte deel van het leven. Ze vormen een onmisbaar deel van het menselijke bewustzijn. Hardwerkende Europeanen hebben dit tweede deel van het bewustzijn verwaarloosd. Hun dag hebben zij intussen zo vol gemaakt dat deze het hele bewustzijn koloniseert.
Nog nooit was de waan van de dag zo overdonderend. Dag in dag uit is er die afmattende worsteling met de sleurende stroom overvol beelden en informatie. Op vele plekken in Europa zijn families en gemeenschappen al uiteengerukt door de kwaadaardige onderstromen in die dagwaan. De geschiedenis van het Brexit-referendum is slechts één voorbeeld.
Dit blijft niet zonder gevolgen. Het verwaarloosde deel van het bewustzijn vecht terug. De dag wordt steeds meer een niet te winnen gevecht tegen het verlangen naar slaap. De gevolgen zijn paradoxaal. Het is niet zomaar dat analisten van de tijdgeest al jaren dezelfde conclusie trekken: we worden allemaal slaapwandelaars, beoefenaren van een decadente tussenkunst die het bewustzijn van dag en nacht omvat, maar geen van beide respecteert. Ook dat is niet zomaar. Het lijkt vaak de enige manier om overeind te blijven in de even sleurende als verslavende dagwaan.
De dagwaan dreigt vele Europeanen zelfs zo in de greep te krijgen dat zij een eindeloos slaapwandelen als ideaal gaan zien. Misschien komt dat ook door de verdrongen nachtmerries die op allerlei manieren werkelijkheid lijken te worden. Is dat de andere zijde van het bewustzijn die door de dagelijkse realiteit barst? Hyperfixatie op het nu, en slaapwandelen in een zich ontvouwende dystopie, blijken twee zijdes van een medaille. De slaapwandelaars dragen de verduistering.
Nog niet alle Europeanen zijn in de ban van de slaapwandeling. Neem Belarus deze zomer. Al op de dag van de verkiezingen van 9 augustus leidde de frauduleuze gang van zaken tot spontane protesten. Wat volgde was geweld en intimidatie. Ingezet door het regime van Aleksandr Loekasjenko tegen de eigen bevolking. Maar de demonstranten buigen niet. Svetlana Tichanovskaja, de uitdager van Loekasjenko, is het icoon van het verzet, waarin vrouwen vooroplopen.
Voor de verkiezingen had Loekasjenko nog opgemerkt: ‘Onze grondwet geeft de president zoveel macht, dat een vrouw eronder zou bezwijken.’ Maar, zoals zo vaak, blijken het juist de vrouwen en moeders die niet bezwijken nu het er echt om gaat.
‘De moeders!’ roept Goethe’s Faust bang, als hij op pad gaat naar het ‘Rijk der Moeders’. Faust huivert bij het vooruitzicht. ‘Verzink dan nu! Of stijg!’ roept Mefistofeles hem na. In het Rijk der Moeders leven de oervormen, waarvan de werkelijkheid een afspiegeling is, zowel de duistere als de schitterende, ‘sommigen zitten, anderen staan of gaan’ (Faust II). De geschiedenis jaagt er rond. Wie de moed heeft erheen te gaan verzorgt de ziel en onderzoekt het geweten, maar kan evengoed verzinken als opstijgen. Het Rijk der Moeders staat in verbinding met de wereld van de dromen.
In de verkiezingscampagne stond Tichanovskaja op een podium met twee andere vrouwen: de eerste balde de vuist, de tweede vouwde haar handen tot hart, en de derde maakte een V-gebaar, zoals te lezen was in de prachtige verslagen van journalist Michiel Driebergen. Minsk blijkt de plek waar het Rijk der Moeders zich wreekt. De vrouwen van Belarus laten zien: tussen droom en daad staat de mens.
Zij zijn niet alleen. Andere Europeanen roeren zich al maanden met hen, soms in West-Europa, maar meestal elders. Dat zijn de demonstranten in Boedapest, Warschau, Kiev, Bratislava, Praag, Sofia, en de ‘sardientjes’ op de Italiaanse pleinen. Ook zij stopten met slaapwandelen. Hun oproep klinkt al maanden. Europa, het komt erop aan, scanderen zij, de vrije samenleving, die verlichte Europese oervorm, mogen we niet langer verloochenen.
De vrouwen van Belarus zijn de spreekbuis voor de jongste kreet uit dat schitterende deel van het Europese Rijk der Moeders. Wanneer de leiders van de Europese integratie zich hier doof voor houden, zullen zij dit Europa, al slaapwandelend en uitgeput, doen verzinken.