In tv-programma Het geheim van de meester leerden we wat we moeten weten en kunnen om het zelf te doen: schilder Charlotte Caspers vervaardigde op schouders van deskundigen verbluffende kopieën van vaderlandse schilders, van Bosch tot Mondriaan. Maar ook in echt vervalsen staan ‘we’ ons mannetje: Van Meegeren, die naast Vermeer ook Hals, Ter Borch en De Hooch ‘deed’. En Geert Jansen van wie we allemaal wel een Appel, Jorn, Dufy, Van der Lecq, Matisse of Picasso aan de muur hadden (Appel zelf tuinde erin). En dan is er het Heyboer-schandaal, waarover nu een documentaire is gemaakt.
We zien vooral het omstreden galerieduo George Knubben en Couzijn Simon in hun strijd met Antons weduwen, met boze klanten en met hun toeleverancier, Robbert de Bakker (die zich als ‘professor Bijvoet’ voorstelde). Met de weduwen gaat het over ‘echt of vals’. Met De Bakker over zijn weigering te vertellen wie zijn grossier is. Hij weigert omdat hij ‘kliklijnen’ ook verwerpelijk vindt. En op dat moreel superieure standpunt is hij behoorlijk trots. Ook als hij weet dat het bejaarde stel materieel en psychisch naar de kloten gaat als hij zijn bron niet noemt. Zoals hij ook trots is op knappe vervalsingen van Chileense biljetten van honderd pesos ten tijde van Pinochet: ook al weer voor de goede zaak en gedrukt in de ddr. Tja.
De Bakker, kunstenaar/graficus, zag in 2004 een advertentie: Heyboers gevraagd. Toevallig wist hij in een schuur een hele stapel te liggen. Zelf ziet hij weinig in Heyboer (hij vindt zichzelf beter). Maar Knubben vindt het onbekende werk uit de jaren vijftig juist het mooiste dat hij van Anton kent. Mooier dan dat wat hij en Couzijn direct in Den Ilp kochten toen die nog leefde. En het verkoopt prima. Het mirakel is dat De Bakker na zijn eerste ets voor vijfhonderd gulden steeds opnieuw op hun stoep stond, met steeds grotere stapels en gunstiger prijzen. Couzijn, die Heyboers in serie vervaardigde slappe kippenschilderijen leuker vond, vroeg ‘houdt het dan nooit op?’ George, de intellectuele en artistieke kenner, hoopte dat het nooit zou stoppen. Zo mooi! En ja, lucratief. Rond de 4800 werken heeft hij van De Bakker gekocht. En toen werd dus de echtheid betwijfeld.
We zien wetenschappers die zacht uitgedrukt sceptisch zijn over ‘echt’, maar hun handen niet willen branden. We zien boze weduwen en klanten. We zien Heyboers eerste vrouw die ze als ‘echt’ beschouwt. We zien een radeloos bejaard stel wier handel helemaal, en wier relatie bijna kapotgaat. Je voelt je voyeur maar blijft kijken. En krijgt een pesthekel aan Heyboer zelf, in archiefbeelden opduikend, en ‘secreet’ volgens het duo. En bovenal aan De Bakker. Maar ‘hebberig’ waren de handelaars natuurlijk wel. En alles handje contantje. Hoe oprecht zijn ze eigenlijk? Ik geloof Knubben in zijn echtheidsgeloof, maar in het besef dat hij wel móet geloven omdat anders zijn handel en wereld instorten. Merkwaardig wel dat de half jaar gevangenisstraf van De Bakker vanwege levering (dus niet vervaardiging) van vervalsingen niet aan de orde komt.
Ko van Reenen, Echt en vals, AVROTROS, woensdag 26 oktober, NPO 2, 22.54 uur