Op 16 januari stond ik ’s morgens in de gietende regen voor een azc in Amsterdam Osdorp samen met een tiental asielzoekers dat demonstreerde tegen de trage asielprocedures. Ze stonden in een lange rij, onder paraplu’s, gehuld in regencapes. Ook hun protestborden – ‘We hebben een snelle beslissing nodig ind’, ‘We willen verhuizen naar onze huizen’, ‘We willen werken’ – waren doorweekt. De Syrische Sami (38), de initiatiefnemer van het protest, wachtte samen met zijn vrouw al meer dan zeven maanden op zijn eerste gesprek met de ind. Hun jongste zoontje was ondertussen geboren, Sami liet me het geboortebewijs zien, bij nationaliteit stond: ‘onbekend’.
‘We zien dat de hele asielketen piept en kraakt’, zei de Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink die ochtend in Osdorp tegen de pers. En ook de aanwezige woordvoerder van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (coa) had begrip voor het protest. Hij somde op: de procedures duren heel lang, er is een tekort aan opvangplekken, en ook het huisvesten van statushouders gaat moeizaam. ‘Wij hebben als coa een personeelstekort. Dat geldt ook voor de ind en eigenlijk voor de hele keten.’
‘Je wordt er moedeloos van’, zegt de directeur van het instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (iMMO) in het onderzoek van Investico deze week in De Groene over de weer volgende aanbestedingsronde voor een medisch keuringsbedrijf voor de ind. Terwijl, zoals het onderzoek laat zien, het medisch advies door het huidige commerciële bedrijf MediFirst al volledig is verschraald, met alle ingrijpende gevolgen van dien voor asielzoekers. Ook de eveneens commercieel uitbestede medische zorg in de opvang staat zo ernstig onder druk dat artsen bezorgd aan de bel trokken, zo bleek uit eerder onderzoek van Investico, Trouw en De Groene.
Op 17 juni 2022 riep het kabinet de asielopvang al uit tot nationale crisis. ‘All systems in a room, dat is de manier waarop wij in Nederland de problemen oplossen’, lichtte minister-president Mark Rutte de stap toe tijdens zijn wekelijkse persconferentie. Vanaf dat moment zou de regering bijna dagelijks interdepartementaal, en met gemeenten en provincies, overleggen over een oplossing. ‘Je kunt zo heel snel schakelen.’
Het is nu tien maanden later. Structureel is er nog niets verbeterd. Zelfs de spreidingswet, die gemeenten verplicht een evenredig aantal asielzoekers op te vangen, is nog niet behandeld in de Tweede Kamer en zal op zijn vroegst volgend jaar in werking treden. Het kabinet had een hele winter de tijd om structurele maatregelen te nemen, voldoende opvang te regelen, de doorstroom te bevorderen, de ind sneller te laten werken, te zorgen dat er menskracht bij komt. ‘Snel te schakelen.’
Maar dit kabinet lijkt daartoe niet in staat. Of laat het bewust de asielketen vastlopen?
Nog steeds slapen veel van de mensen die afgelopen zomer aankwamen in de noodopvang of crisisnoodopvang. Afgelopen week demonstreerden asielzoekers in Amsterdam-Zuidoost, sommigen van hen verblijven al meer dan een jaar in een noodopvanglocatie. Ze hebben een simpele wens: ‘Wij willen een interview met de ind.’ Eind maart werd voor het kantoor van de ind in Zwolle geprotesteerd, in Purmerend zijn twintig vluchtelingen in hongerstaking gegaan. Protesten in Den Haag en Meppel zijn al aangekondigd. Asielzoekers zijn wanhopig.
Het voorjaar staat alweer voor de deur. Voorspeld wordt dat het aantal mensen dat dit jaar zal aankloppen voor asiel groter zal zijn dan vorig jaar. Premier Rutte zei afgelopen vrijdag op de wekelijkse persconferentie dat ‘mogelijk’ weer mensen buiten zullen moeten slapen. Het kabinet wil dat het liefst voorkomen, maar komt niet met een ‘stoer, groot pakket’ aan maatregelen, aldus de premier. Geen woord meer over ‘snel schakelen’. Het is moeilijk om niet moedeloos te worden.
