‘Het voelt niet alleen alsof Democraten en Republikeinen in verschillende werelden leven, het ís ook zo’, schreef The Wall Street Journal na afloop van de laatste Amerikaanse verkiezingen. Casper Thomas haalt dat citaat aan, bij zijn beschrijving van hoe polarisatie zich steeds scherper aftekent langs geografische lijnen. Je wieg bepaalt niet alleen je kansen in je leven maar in toenemende mate ook wat je politiek vindt.
Een groep Amerikaanse activisten, Braver Angels, ziet hoe er tussen die twee werelden vooral een ‘informatiekloof’ gaapt. Om die te overbruggen organiseerde Braver Angels na de verkiezing van Donald Trump groepsgesprekken tussen uitersten. Inmiddels doen duizenden Amerikanen mee om polarisatie te bestrijden.
Kan zoiets ook in een legerkazerne? Of tijdens het koffie schenken in bejaardenhuizen? Het cda gelooft van wel en eigenlijk gelooft de partij dat al heel lang. Het idee van een sociale dienstplicht heeft het cda sinds het opschorten van de militaire opkomstplicht in 1993 nooit echt losgelaten. Nog voor die officieel was afgeschaft, stelde toenmalig cda-fractieleider Elco Brinkman een vervangende ‘sociale dienstplicht’ voor. Maar hij had de tijdgeest tegen. De samenleving werd juist individualistischer, het ideaal raakte ver uit zicht en kwam slechts sporadisch nog eens kansloos op. De vvd greep naar het middel in 2008 om tekorten bij defensie te compenseren en premier Balkenende stelde het rond die tijd voor als straf voor probleemjongeren.
Sybrand Buma trok het oude idee zes jaar geleden uit de kast als antidotum tegen een gespleten samenleving. ‘Het is fnuikend als een samenleving haar onderlinge binding verliest.’ En twee weken geleden nam het cda het op in een lijvig plan Voor heel Nederland, waar de diensttijd als een soort verstekeling aan een veel langer pleidooi voor herstel van publieke voorzieningen hangt. ‘Lange tijd werd lacherig gedaan over ons voorstel voor een maatschappelijke diensttijd. Maar steeds meer dringt het besef door dat de diensttijd een heel nuttig instrument is om groeiende tegenstellingen in ons land te overbruggen.’ Sterker: het wordt als direct antwoord voorgesteld op omgekeerde vlaggen en maatschappelijk onbehagen. Die omgekeerde vlag, klinkt het bij het cda, is niets minder dan Neerlands eigen brexit-sentiment.
Ze krijgen bijval uit onverwachte hoek. De liberaal Sander Schimmelpenninck nam de ‘maatschappelijke diensttijd’ op in zijn boekje met plannen om ‘de kloof’ te overbruggen. Hij kiest hetzelfde middel als het cda maar zijn idealen zijn ingrijpend anders. Hoewel ook hij rept over ‘segregatie’ is het bij hem primair een voorstel om het ‘sociale kapitaal’ van mensen te vergroten en om ‘zelfontplooiing te bereiken’. Over een belangeloze inzet voor de samenleving kun je ook niet spreken: wie het als achttienjarige doet krijgt op zijn 25ste ‘een ton’ cadeau: het is nu transactioneel in de liberale geest van ‘voor wat, hoort wat’.
Wie een diensttijd ook voorstelt en welk ideaal er ook onder ligt, het wordt ontvangen met geschamper over uitvoerbaarheid. De vraag die eerst beantwoord moet worden door de pleitbezorgers: wie of wat dient zo’n tijd nou precies? Is het broodnodige groepstherapie voor een splijtend land? Een snelle manier om de uitgeholde krijgsmacht en de moegestreden verzorgingshuizen van extra handjes te voorzien? Of is het een individualistisch ontplooiingsproject voor rijkeluiskindjes?
Voor alle antwoorden geldt dat het pleisters zijn op problemen die je veel eerder had kunnen en moeten aanpakken. Het is nobel om naar boze Trump-stemmers te luisteren en het is een lieflijk idee dat rijke kinderen een stapelbed delen met arme kinderen, maar misschien is al dat wederzijdse begrip niet nodig als de voedingsbodem van al die woede was aangepakt. Je hoeft ‘elkaars werelden’ niet te begrijpen als ze iets meer op elkaar hadden geleken: met aantrekkelijkere zorgcontracten, minder defensiebezuinigingen en door het besteden van ‘tonnetjes’ aan hen die het écht nodig hebben.
