Over het belangrijkste boek dat ik dit jaar heb gelezen kan geen misverstand bestaan: Enlightenment Contested van Jonathan Israel. Dat mooi geschreven boek getuigt niet alleen van een duizelingwekkende eruditie, het is tevens uitgesproken controversieel, waardoor het uitnodigt tot tegenspraak en nieuw onderzoek. Toch zijn er andere non-fictieboeken die ik met meer plezier heb gelezen, zoals Willem Otterspeers Orde en trouw, over het schrijverschap van Huizinga, en Michiel Leezenbergs De vloek van Oedipus. Om Israel kan echter niemand heen, zijn boek torent boven alles uit.
Maar ook dit jaar was het weer een roman die me het meest heeft geraakt, die het meest aanleiding gaf om over essentiële zaken na te denken. Dat was Een verhaal van liefde en duisternis van Amos Oz.
Amos Oz vertelt het tragische verhaal van zijn familie en vooral van zijn ouders. Hierbij spaart hij hen niet. Aangrijpend is de figuur van zijn hoogst geleerde, rationele vader, die in emotioneel opzicht een hulpeloos kind is. Nog aangrijpender is zijn romantische, in haar ambities gefrustreerde moeder. Haar zelfmoord wordt door de jonge Amos gezien als verraad, wat uiteraard tot heftige schuldgevoelens leidt.
Ondanks alles beschrijft hij hen met veel liefde en tederheid, met begrip voor hun moeilijke leven. Die spanning tussen liefde en kritiek, tussen verwantschap en verwijten, geeft het boek een enorme lading. En dat alles tegen de achtergrond van de tumultueuze oprichting van de staat Israël, de fundamentele tegenstellingen tussen verschillende joodse bevolkingsgroepen en de groeiende kloof tussen de Israëliërs en de Arabische bevolking.
Jonathan Israel
Enlightenment Contested
Oxford University Press, 983 blz., € 49,95
Amos Oz, Een verhaal van liefde
en duisternis
De Bezige Bij, 646 blz., € 19,50