Rosy Ryan (Sarah Miles) en de Engelse kapitein Randolph Doryan (Christopher Jones) rijden het bos in, door het veld van paarse bloemen, voorbij de groene, met mos overgroeide bomen tot bij een beekje, waar ze in het zachte, hoge gras gaan liggen. Het is stil, slechts nu en dan klinken vogelzang en het zachte geluid van de wind in de bomen. Terwijl Rosy en de kapitein de liefde bedrijven, trilt een spinnenweb, in close-up in SuperPanavision, zodat de waterdruppels op de fijne draadjes glinsteren in het flauwe zonlicht. Halfnaakt, in het gras, omarmt Rosy een boomstam. Dan neemt de kapitein haar weer bij zich. Later, als de wind harder gaat waaien, dringen vreemde geluiden het hoofd van de aantrekkelijke jongeman binnen, geluiden van oorlog.
Stijl en inhoud lijken op rampzalige wijze met elkaar te botsen in David Leans Ryan’s Daughter (1970), zoals Roger Ebert, filmcriticus van de Chicago Sun Times, destijds schreef. De epische visie van Lean, die meesterwerken maakte als The Bridge on the River Kwai (1957), Lawrence of Arabia (1962) en Doctor Zhivago (1965), zou ongeschikt zijn voor het vertellen van een intiem psychologisch verhaal als dat in Ryan’s Daughter. Eberts oordeel was exemplarisch voor de reactie van de meeste critici. Dit alles ging Lean niet in de koude kleren zitten. Pas in 1984 maakte hij weer een film, Passage to India, die ook zijn laatste werd.
Wie de nieuwe dvd van Ryan’s Daughter bekijkt, krijgt wel een idee waar Ebert en de anderen het over hadden. Een voorbeeld van het lyrisme van Lean zou de geheime ontmoeting tussen Rosy en de kapitein kunnen zijn: een intiem moment dat op een grootse manier wordt gebracht, compleet met spinrag in superbreedbeeld. Maar dit is juist mooi. Visuele bombast en gezwollen gevoel zijn nu eenmaal kernelementen in het oeuvre van Lean. Ze zijn aanwezig in vrijwel ieder filmbeeld van Doctor Zhivago, van de massale scènes waarin de Russische Revolutie losbarst tot het vernietigende shot waarin Lara (Julie Christie) de vergetelheid in loopt, een nietige figuur tegen de achtergrond van een gigantische afbeelding van Lenin.
Ryan’s Daughter, het verhaal van illegale erotiek tegen de achtergrond van een Iers kustdorpje vlak na de Eerste Wereldoorlog, blijkt na zoveel jaren net zo overweldigend als Leans andere epossen. Het is een prachtige film, vol onvergetelijke beelden, vooral de scènes in het bos tijdens de vrijpartij van Rosy en Doryan. Misschien meer dan in zijn andere films toont Lean zich hier de Romantische kunstenaar. Net als in de gedichten van Shelley of Wordsworth dient de natuur bij Lean als een mystieke bron, waarin de mens kan zoeken naar de diepere betekenis van het leven. Werden de Romantici geïnspireerd door de botsing tussen industrialisering en natuur, bij Lean komen emotie en oorlog tegenover elkaar te staan. De wereld is lelijk; slechts in de natuur vindt de mens zichzelf terug. Door het trillende spinrag beleven wij de opwinding van Rosy. En aan de wijze waarop zij aan de groene boom klauwt, herkennen wij haar hunkering naar puurheid en inzicht.
Ryan’s Daughter heeft er nog nooit zo mooi uitgezien. Door de dvd kan de film na meer dan dertig jaar eindelijk zijn rechtmatige plaats innemen naast de andere, grote Romantische films van Lean.
Dvd overal verkrijgbaar