Een kwart eeuw geleden verscheen The Revenge of the Rentiers and the Threat to Prosperity van de Canadees John Smithin. Deze ondertitel was een woordspeling op de ‘euthanasie van de rentenier’. Keynes had in 1936 met die term voorgesteld om renteniers een zachte dood te laten sterven door de rente, het rendement op financieel kapitaal, permanent laag te houden. Geld met geld verdienen leidt immers makkelijk tot speculatie ten koste van investeringen, groeiende ongelijkheid en ondermijning van werk en ondernemerschap.
Tot eind jaren zeventig beheerste keynesiaans denken het beleid, met nadruk op overheidsuitgaven, werkgelegenheid en economische groei. De reële, inflatie-gecorrigeerde rentes fluctueerden in alle grote economieën inderdaad rond nul, ook vanwege de inflatie. Matige, stabiele inflatie is niet slecht voor ondernemers, die makkelijker winst maken en hun schulden sneller kwijt zijn. Ook voor werknemers met meestijgende lonen is het geen ramp.
Maar het waren zware tijden voor renteniers. De inflatie holde hun vermogens uit. Ze moesten tandenknarsend toezien hoe de baten van economische groei naar de werkende klasse en de productieve sector gingen, in wat sindsdien de ‘golden age of capitalism’ wordt genoemd.
De wraak van de renteniers kwam in 1981 met de ‘Volcker-schock’, toen de Amerikaanse rente naar twintig procent schoot. De renteniers hadden hun greep op het beleid terug. ‘Onafhankelijke’ centrale banken (een nieuw idee) zorgden voor lage inflatie. Ze mochten zich ook niet meer laten gebruiken voor overheidsuitgaven. Financiële markten werden geliberaliseerd, zodat er veel te verdienen viel. Derdewereldschuld, huizen, auto’s en studies werden vehikels voor schuldgroei, dus rentenierswinst. De arbeidsmarkt fragmenteerde, waardoor de lonen achterbleven bij de productiviteitsgroei. De winsten werden in het aandeelhouderskapitalisme omgezet in financiële vermogens, zodat de investeringen daalden. Ook werden die vermogens steeds lichter belast.
De rente staat door al die liquiditeit nu al vijftien jaar tegen nul. Geen probleem voor de renteniers. Wat ze niet met rente-inkomsten kunnen realiseren, pakken ze door de waardetoename van aandelen en vastgoed, met dank aan de opkoopprogramma’s van centrale banken. Daar had Keynes niet aan gedacht. Wereldwijd stegen de vermogens sinds 2000 anderhalf keer sneller dan de lonen en winsten.
Dit verdienmodel wordt bedreigd nu de opkoopprogramma’s afgebouwd worden, zodat de vermogenswinsten zullen dalen. Renteniers moeten dan terugvallen op de rente als inkomstenbron. Maar die is dus ultralaag.
Bovendien is de maatschappij intussen wel klaar met dit model, waarin huizenkopers zich diep in de schulden moeten steken, sociale vangnetten scheuren, sociale cohesie verbrokkelt en het aantal miljonairs almaar toeneemt. De financiële sector verloor na 2008 zijn glans, we kijken naar televisieprogramma’s over scheefgroei en de kloof, vermogensbelasting staat op de agenda. In Amerika stijgen de lonen al en hier sloten werkgevers en werknemers een loongroei-akkoord, onder algemene bijval. Rentenieren is nog steeds lucratief, maar hoe lang nog? De weg richting een economie voor iedereen leek voorzichtig weer gevonden. Gelukkig is er nu inflatie.
Daardoor, zo is het verhaal, moeten we toch maar de lonen laag houden en de rente hoger. Ik moest aan Smithins boek denken, want het zou de ideale wraak van de renteniers zijn. En het idee slaat aan. De Britse centrale-bankdirecteur Andrew Bailey zei dat ‘lonen te snel stijgen om de inflatie onder controle te krijgen’. Het klinkt paniekerig: te snel, controle kwijt. Mathijs Bouman sprak bij Nieuwsuur zorgelijk over de ‘loon-prijs-spiraal’ die hier gelukkig nog niet aan de orde is. Een spiraal is iets waarover je geen controle hebt. Ik hoorde Bouman of Bailey nooit over de ‘hypotheken-woningprijzen-spiraal’ (+ 18 procent vorig jaar), en dan nu waarschuwen voor de loongroei (+ 2 procent)? Van dagelijkse coronacijfers zijn we naadloos overgestapt op dagelijkse inflatiecijfers.
Even voor het perspectief. Toen de inflatie afgelopen zomer begon te stijgen, was de consensus dat dit tijdelijk zou zijn: hoger dan we gewend zijn tot begin 2023, met waarschijnlijk een piek midden 2022. Sindsdien is er geen aanwijzing dat de inflatie structureel geworden is. Daarbij: hogere inflatie en loongroei zijn echt geen rampen. Laten we onze schuchtere bezinning op de zegeningen van het renteniersmodel nog even vasthouden. Want in de coulissen staan de renteniers klaar om wraak te nemen. Ze hebben veel te verliezen en inflatie is hun beste wapen.